Śliwa domowa – uprawa, pielęgnacja, odmiany

Zdjęcie: Śliwa domowa

Śliwa (Prunus) to rodzaj krzewu lub drzewa należących do rodziny różowatych. W naturze spotykanych jest ponad 200 gatunków, które porastają strefę umiarkowaną i ciepłą półkuli północnej. Natomiast odmiany uprawne i ozdobne spotkać można w ogrodach i na plantacjach całego niemal świata. A uprawianych jest sporo odmian śliwy, które łączy jedno miano: śliwa domowa (Prunus domestica) i właśnie śliwą domową, bardzo popularnym gościem naszych sadów zajmiemy się w tym artykule.

Do rodzaju śliwa, czyli wyróżniającego się owocem w postaci pestkowca z pojedynczą twardą pestką, otoczoną mięsistą owocnią zaliczają się również inne gatunki, które zwyczajowo nazywają się: czereśnia, brzoskwinia, laurowiśnia, czeremcha, wiśnia, morela oraz oczywiście śliwa.

Jak wygląda śliwa domowa

Śliwa, w zależności od odmiany może być rozłożystym krzewem lub dorastającym do ponad 10 m drzewem. ZAnim pojawią się liście, śliwy pokrywają się białym lub lekko różowawym kwieciem po dwa na jednej szypułce. Co charakterystyczne, liście na jednej roślinie mogą się znacząco od siebie różnić, jedne będą podłużne, inne jajowate, jedne piłkowane na brzegach, inne karbowane. Śliwa rodzi owoce, jadalne pestkowce, zwane śliwkami. Śliwka, w zależności od odmiany może różnić się kształtem, od okrągłego niczym kulka do podłużnego oraz kolorem. Są śliwki zielone, żółte, czerwone, fioletowe lub granatowe z charakterystycznym nalotem.

Śliwy bardzo mocno się ukorzeniają, a zasięg ich korzeni może dwu a choćby trzykrotnie większy od tego, gdzie sięga korona. Sprawia to, iż masa korzeni może stanowić choćby 45% masy całego drzewa.

Uprawa śliwy domowej

Śliwa domowa to drzewko, dla którego zawsze znajdzie się miejsce w przydomowym sadzie. Nic dziwnego, powideł śliwkowych nic nie zastąpi. Ale śliwa ma swoje wymagania. Przede wszystkim podłoże musi być żyzne, gdyż jest to dość żarłoczna roślina. Najlepiej by była to żyzna, próchnicza ziemia, dość ciężka, ale przepuszczalna. Śliwa bowiem równie źle znosi suszę (owoce opadają) jak i zbyt długo zalane korzenie (korzenie zaczynają gnić) jak i długotrwałe opady (owoce gniją).

Miejsce dla śliw powinno być słoneczne i osłonięte od wiatru. Jest to drzewo w pełni mrozoodporne, ale jeżeli pojawią się przymrozki w fazie kwitnienia, często zdarza się, iż kwiaty zostają uszkodzone. A wówczas nici z owoców.

By obficie owocować śliwy potrzebują odpowiedniego cięcia. Sadząc te drzewka w ogrodzie trzeba zwrócić uwagę na odmianę, są bowiem samopylne ale są również takie, które potrzebują zapylaczy.

Rozmnażanie śliwy

Śliwa domowa jest mieszańcem, więc wyhodowana z pestki może już nie powtórzyć cech rośliny matecznej. Najlepiej jest więc rozmnażać ją korzystając ze szczepienia odmian szlachetnych na pospolitych podkładkach albo, co jest dużo prostsze zastosować okulizację.

Szczepienie śliw powinno się odbyć wówczas, gdy drzewa są w spoczynku, czyli na przełomie stycznia i litego. Żeby drzewko rozmnożyć koniecznie trzeba nabyć podkładkę. Najlepiej nadaje się do tego ałycza, której gałązki można bez problemu ukorzenić w różnych miejscach ogrodu, a po szczepieniu lub okulizacji pozostawić w tym samym lub przesadzić na miejsce docelowe. A najprościej jest takie podkładki kupić w najbliższej szkółce lub przez Internet. Jednak zimą, gdy szczepi się drzewka ich zdobycie nie jest proste. Natomiast okulizację przeprowadza się latem, więc sadownik-amator powinien postawić na tę metodę rozmnażania śliw. Tym bardziej, iż jest to również bezproblemowy czas na zdobycie oczek, czyli pączków.

Pielęgnacja śliwy domowej

Młode drzewka powinny być systematycznie podlewane, jeżeli panują upały, choćby codziennie. Dobrze jest drzewka po posadzeniu ściółkować grubą warstwą kory, wówczas wilgoć w podłożu będzie się dłużej utrzymywała. Te starsze radzą sobie już całkiem dobrze i nie ma konieczności ich podlewania. Również nawożenie młodych śliw jest koniecznością. Drzewka można ściółkować każdej wiosny kompostem, można obsypywać je obornikiem granulowanym lub innymi nawozami dedykowanymi drzewkom owocowym. Oczywiście najlepiej jest, gdy są to nawozy naturalne, nie sztuczne. Pamiętać należy, żeby nawozy bogate w azot stosować do połowy lipca, nie dłużej. Nadmierne przyrosty w późniejszym okresie grożą brakiem odporności drzewek owocowych na mrozy.

Cięcie młodych śliwek

Kluczowym zabiegiem pielęgnacyjnym śliwy domowej jest jej przycinanie. Cięcie pierwsze powinno zostać wykonane zaraz po posadzeniu śliwy. Pod warunkiem, iż sadzimy ją wiosną. Pędy skracamy wówczas o 1/3 długości. jeżeli sadzimy drzewka jesienią, zwłaszcza późną nie przycinamy ich, gdyż ranki nie zabliźnią się przez nadejście przymrozków co grozi przemarznięciem pędów. Te sadzone jesienią przycina się już wiosną. Najlepszym momentem jest marzec.

Gdy młode drzewko jest mocno rozgałęzione i zbyt wysokie, to zaczynamy od skrócenia przewodnika, który należy obciąć na takiej wysokości, by górował nad najwyżej sięgającym pędem bocznym o jakieś 30 cm. Następnie skracamy wszystkie pędy boczne, maksymalnie o połowę, nadając przy tym koronie pożądany kształt. jeżeli natomiast nasze młode drzewko ma jeden pęd główny i kilka bocznych gałązek, dobrze jest go skrócić do wysokości choćby 80 cm, wówczas zacznie wypuszczać pędy boczne. A dzięki temu zabiegowi dużo łatwiej będzie zrywać w przyszłości owoce.

Przez następne dwa lata nie tniemy śliwki. A później bierzemy się za formowanie jej korony, niekoniecznie przez skracanie pędów. Pamiętać należy, iż im bardziej radykalne cięcia, tym szybciej w górę będzie pięła się śliwa, a przecież nie chodzi o to, żeby była bardzo wysoka. Dlatego najlepiej jest w kolejnych sezonach skracać tylko przewodnik a pędy boczne dobrze jest przyginać ku ziemi. Można też pozbywać się przewodnika radykalnie go skracając i pozwolić gałęziom rosnąć na boki. Znika wówczas problem ze zbiorem owoców.

Cięcie starych śliw

Formowania starych śliw nie da się bezpiecznie dla drzewa wykonać za pierwszym razem. Dlatego doprowadzenie starej śliwy do porządku trzeba zacząć od wycięcia gałęzi i pędów chorych, uszkodzonych, suchych czy przemrożonych. Potem bierzemy się za obniżenie wysokości śliwy i skracamy przewodnik (jeśli jest) i gałęzie sięgające najwyżej o jakieś 1/3 długości. Przy okazji można ze środka wyciąć 2-3 grube gałęzie (jeśli śliwa ma sporo grubych konarów), będzie to wstęp do prześwietlenia korony. Gdy to mamy z głowy trzeba drzewo prześwietlić i wyciąć wszystkie pędy krzyżujące się, rosnące pionowo i te rosnące do środka korony. Gdy i po tych cięciach korona jest tak gęsta, iż do jej wnętrza będzie docierać kilka światła, wówczas wycinamy również pędy nadmiernie ją zagęszczające.

Pamiętaj, żeby każde miejsce po cięciu zabezpieczyć maścią ogrodniczą!

Kiedy przycinać śliwy

O młodych śliwkach pisaliśmy wyżej. Te starsze przycina się przede wszystkim na przedwiośniu, czyli od końca lutego do połowy marca. I tyczy się to odmian średnio późnych i późnych (np. ‘Węgierka zwykła’, ‘President’, ‘Valor’, ‘Amers’, ‘Elena’).

A te śliwy, których owoce dojrzewają wcześnie, czyli w lipcu i sierpniu powinny zostać przycięte zaraz po zbiorze owoców, nie później jednak niż do połowy września, żeby do przymrozków zabliźniły się rany. Do tych śliw zalicza się np. ‘Herman’, W’ęgierka wczesna’, ‘Opal’, ‘Śliwa brzoskwiniowa’, czy ‘Opal’.

Choroby śliw

Śliwy mogą zostać zaatakowane przez patogeny wirusowe, bakteryjne jak i patogeny grzybowe.

Szarka (ospowatość śliw)

Jedną z najgroźniejszych chorób śliw jest choroba wirusowa, która zwie się Szarka (ospowatość śliw), wywoływana przez wirus Plum pox virus. Objawy pojawiają się na liściach w postaci pierścieniowych plam na liściach i wgłębione, fioletowej barwy plamy na dojrzewających owocach. W miejscu plam na owocach miąższ czerwienieje, staje się gąbczasty i można w nim często zauważyć stwardniałe drobinki. Porażone owoce nie nadają się do spożycia. Chorobę tę przenoszą najczęściej mszyce, ale jeżeli w pobliżu rośnie np. komosa, która jest żywicielem wirusa, to z niej również mogą się przenieść na śliwki. Można ją również przywlec do ogrodu kupując porażone drzewka.

Nie ma zarejestrowanych preparatów chemicznych, które zwalczają szarkę. Można próbować ustrzec się przed chorobą zwalczając mszyce i likwidując na bieżąco chwasty. Należy kupować drzewka w sprawdzonych szkółkach. Warto również do uprawy wybierać odmiany śliw odporne na ospowatość śliw jak choćby ‘Węgierka wczesna’, ‘Opal’ czy ‘Stanley’.

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych (monilioza)

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych (monilioza) to choroba grzybowa wywoływana przez patogeny: Monilinia laxa oraz Monilinia fructigena. Objawy choroby grzybowej ujawniają się na owocach, na których pojawiają się brunatne plamy obejmujące zasięgiem w końcu cały owoc. Na nich pojawia się szary nalot w kształcie pierścieni. Owoce w końcu zasychają pozostając na drzewach w formie mumii. Brak oprysków sprawi, iż wiosną z tych mumii wydostaną się zarodniki, które porażą kwiaty i młode pędy. Zaczną one brunatnieć i zamierać.

Jeśli zatem pojawi się choroba, konieczne jest zebranie wszystkich mumii z drzewa i wygrabienie spod drzewa wszelkich resztek roślinnych. Wszystko to należy zutylizować. Jest sporo preparatów zarejestrowanych do oprysków amatorskich na brunatną zgniliznę drzew pestkowych, np. Switch 62,5 WG. Na brunatną zgniliznę odporne są również odmiany śliwy domowej jak: ‘Polinka’ czy ‘Emper’

Rak bakteryjny drzew owocowych

Rak bakteryjny drzew owocowych jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez patogen o nazwie Pseudomonas syringae. Choroba ta ma bardzo charakterystyczne objawy pojawiające się na pniach i konarach. A są to mianowicie rany, z których wycieka bursztynowa guma. Natomiast objawami na kwiatach jest ich brunatnienie i zamieranie. Brunatne, gnijące plamy pojawiają się również na liściach. Nie ma środków, którymi można byłoby zawalczyć z rakiem bakteryjnym, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka.

Jeśli choroba poraziła już całe drzewo i wszędzie widać wycieki gumy, drzewo nadaje się tylko do wycięcia i utylizacji. jeżeli to początek infekcji usuwa się porażone części śliw. Można również zabezpieczać pęknięcia kory maściami z dodatkiem fungicydów oraz koniecznie smarować rany powstałe po cięciach maścią ogrodniczą.

Pnie drzew i grube konary koniecznie trzeba malować na biało, bielenie drzewek owocowych zapobiegnie pękaniu kory zimą.

Torbiel śliw

Torbiel śliw jest chorobą grzybową, którą wywołuje patogen o nazwie Taphrina pruni. Objawy widoczne sa na owocach, które ulegają deformacjom (wydłużają się, skręcają) i pokrywają się szarym nalotem. W środku owocu nie ma pestki. Choroba nie pojawia się na szczęście dość często, ale jest niezwykle groźna i może doprowadzić do całkowitej utraty plonów. I w tym wypadku bardzo ważne jest usuwanie z drzew mumii oraz dokładne wygrabianie liści, opadłych owoców i innych resztek roślinnych spod drzew. Dobrze jest również sadzić odmiany odporne na torbiel śliwa jak choćby: ‘Renkloda Ulena’, ‘Węgierka Dąbrowicka’ czy ‘Amerys’. Chorobę zwalczać można preparatem przeciwgrzybiczym Sylit 65 WP.

Szkodniki śliw

Nie ma chyba nic gorszego jak cudownie prezentujące się na drzewach śliwki, w ogromnej ilości, które po zerwaniu i przepołowieniu ukazują naszym oczom białe robaczki. Widoczny jest wygryziony przez nie korytarz upstrzony rdzawymi odchodami. Obrzydlistwo. Śliwki te oczywiście nie nadają się już do spożycia. Ale to nie jedyny szkodnik, który potrafi zniszczyć nasze śliwki, przez co zapomnieć możemy o przepysznych powidłach.

Owocówka śliwkóweczka

Owocówka śliwkóweczka (Laspeyresia funebrana) to niewielkich rozmiarów ciemny motyl, którego różowawa gąsienica z ciemną główką jest jednym z największych szkodników żerujących w śliwkach. Drążą w nich sobie kanały i jamki, pozostawiając odchody.

By nie składały jaj na śliwkach należy umieszczać w pobliżu urządzenia emitujące feromony, które dezorientują samce oraz korzystać z usług Kruszynka, którego larwy pasożytują na jajach owadów. Można również przeprowadzać opryski różnymi preparatami do zwalczania szkodników, m.in. Mospilan 20 SP.

Owocnica żółtoroga

Kolejnym robalem, który stołuje się, tym razem na zawiązkach owoców śliwek jest Owocnica żółtoroga (Hoplocampa minuta). Jest to larwa Błonkówki, maleńka, kremowo-żółta z ciemną główką. Uszkadza ona zawiązki owoców, wgryzając się do ich wnętrza.

Szkodniki można zwalczyć stosując oprysk preparatem Calypso 480 SC.

Misecznik śliwowy

Misecznik śliwowy (Parthenolecanium corni) jest pluskwiakiem, którego larwy (barwa zielona lub brązowa) uszkadzają wiosną pędy (co prowadzi do ich zamierania), korę i drewno wysysając z nich soki. Natomiast latem niszczą liście, które żółkną i opadają. Tarczki z samicami przyklejone do kory można usuwać manualnie, oczywiście gdy ma się jedno, niewielkich rozmiarów drzewko. Można też zastosować oprysk chemiczny preparatami Promanal 60 EC lub Catane 800 EC.

Mszyca śliwowo-trzcinowa i Mszyca śliwowo-kocankowa

Mszyca śliwowo-trzcinowa (Hyalopterus pruni) i Mszyca śliwowo-kocankowa (Brachycaudus helihrysi), to szkodniki groźne same w sobie, jeżeli jest ich plaga. Bo wysysając soki z miękkich części roślin jak liście, pędy zielone, zawiązki liści, kwiatów i owoców oraz same liście, które zwijają się, żółkną i opadają. Ale mszyce to również owady przenoszące choroby, choćby wirus szarki. A w spadzi, którą wytwarzają oblepiając nią roślinę swoją przystań znajdują grzyby sadzakowe.

Jeśli mszyc jest niewiele, można zwalczyć je z pomocą preparatów naturalnych dostępnych w sklepach, ale również dzięki wielu domowych sposobów. jeżeli jest ich jednak prawdziwa plaga, wówczas należy sięgnąć po jeden z licznych środków ochrony roślin, np. Decis Mega 50 EW czy Delta 50 EW.

Pordzewiacz śliwowy

Pordzewiacz śliwowy (Vasates fockeui) to maleńki, jasnożółty szpeciel, który wiosną żeruje na młodych pędach wysysając z nich soki. Doprowadza to do ich zamierania. jeżeli zerują na liściach starszych, to na ich spodniej stronie. A efektem jest marmurkowa mozaika na blaszce liściowej. Uszkodzone liście przedwcześnie opadają. Jednym z preparatów do ich zwalczania jest Ortus 05 SC.

Przędziorek owocowiec

Przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) jest z kolei roztoczem barwy intensywnie czerwonej, ale tak maleńkim, iż można go zauważyć tylko mając bardzo dobry wzrok albo lupę. Dorosłe osobniki jak i ich larwy wysysają soki z liści (widać na nich maleńkie, jasne plamki), doprowadzając do ich przedwczesnego opadania.

Do ich zwalczania można użyć Dobroczynkę gruszowca, albo preparatów chemicznych, np. Ortus 05 SC.

Najpopularniejsze odmiany śliwy domowej

Poszczególne odmiany śliwy domowej mogą znacząco się od siebie różnić zarówno budową, jak i kolorem owoców oraz czasem dojrzewania.

Wczesne odmiany śliwy domowej

• Śliwa ‘Cacanska Lepotica’ – śliwki średniej wielkości (40 g), skórka ciemnogranatowa, czasem prawie czarna z niebieskim nalotem, dojrzewają w połowie sierpnia
• Śliwa ‘Cacanska Rana’ – duże, jajowate owoce (ok. 50g), Skórka różowo-bordowa, pokryta niebieskim nalotem, zbierana na koniec lipca
• Śliwa ‘Diana’ – śliwki jajowate, duże(50-60g). Skórka bordowa, pokryta szarym nalotem. Dojrzewają pod koniec lipca
• Śliwa ‘Emper’ – owoce średniej wielkości, wydłużone (40 – 45 g), skórka jest dość gruba, prawie całkowicie pokryta ciemnofioletowym rumieńcem z lekkim, szarym nalotem woskowym, dojrzewają z końcem lipca
• Śliwa ‘Hanita’ – owoce typu węgierki są średniej wielkości (ok. 35 g), wydłużone, skórka jest niebieskogranatowa, pokryta jasnoniebieskim nalotem, odmiana średnio wczesna, zbiór zaczyna się w sierpniu i trwa jeszcze we wrześniu
• Śliwa ‘Herman’ – owoce średniej wielkości(30-35g) o jajowatym kształcie, pokryte fioletową skórką z niebieskim nalotem, dojrzewa w lipcu
• Śliwa ‘Kalipso’ – owoce średniej wielkości eliptyczne zielonożółte, niemal w całości pokryte bordowo-fioletowym rumieńcem i szarym nalotem woskowym, dojrzewają z początkiem sierpnia
• Śliwa ‘Królowa Wiktoria’ – owoce są duże (ok. 45-50 g), skórka różowoczerwona pokryta ją lekkim nalotem, owoce zaczynają dojrzewać w sierpniu
• Śliwa ‘Opal’ – śliwki średniej wielkości (ok. 24-30 g) o kulistym kształcie i jasnej, różowofioletowej skórce, pokryte nalotem, owoce dojrzewają w sierpniu
• Śliwa ‘Polinka’ – owoce dość duże (45-50 g), mają eliptyczny kształt, w typie węgierki, skórka z fioletowo-niebieskim rumieńcem oraz intensywnym szarym nalotem woskowym, dojrzewają na przełomie lipca i sierpnia
• Śliwa ‘Renkloda Ulena’ – owoce duże (ok. 50 g), kuliste, z żółto-zieloną skórką i białym nalotem, zbiór owoców zaczyna się w sierpniu
• Śliwa ‘Renkloda Althana’ – śliwki są duże (ok. 55 g), skórka gruba w kolorze różowym z mocnym nalotem, zaczynają dojrzewać w drugiej połowie sierpnia
• Śliwa ‘Węgierka Wczesna’ – owoce średniej wielkości (32-38 g), jajowate, lekko spłaszczone na bokach, spiczaste. Skórka ciemnogranatowa z niebieskim nalotem, cienka ale mocna, dojrzewają w połowie sierpnia

Odmiany późne śliwy domowej

• Śliwa ‘Amers’ – owoce duże (50-60 g), pokryte fioletową skórką oraz niebieskim nalotem, zbiory rozpoczynają się w połowie września
• Śliwa ‘Empress’ – bardzo duże owoce (nawet ok. 100 g), czarnobrunatne, eliptyczne, pokryte jasnym nalotem, dojrzewają w połowie września
• Śliwa ‘Węgierka Zwykła’ – niewielkie owoce (20-25 g), owalne lub odwrotnie jajowate, skórka brązowo-fioletowa, pokryta białawym nalotem i brunatnymi cętkami lub kreskami, dojrzewa w drugiej połowie września
• Śliwa ‘President’ – owoce duże (ok. 50 g), bordowo – fioletowe owocach, dojrzewają w końcu września
• Śliwa ‘Jojo’ – owoce dość duże (40-50 g), wydłużone, ciemnoniebieskie z jasnym nalotem woskowym, dojrzewają z końcem września
• Śliwa ‘Vision’ – owoce duże (50-70 g), sercowato wydłużone, fioletowo – niebieskie z różowymi kropkami i intensywnym nalotem
• Śliwa ‘Elena’ – owoce średniej wielkości (ok. 30 g), nieco wydłużone i asymetryczne, fioletowo -niebieskie z różowymi przetchlinkami i jasnym nalotem woskowym i jest jedną z niewielu najpóźniejszych odmian śliw
• Śliwa ‘Presenta’ – owoce średniej wielkości ( 35-40 g), skórka niebieska, w pełnej dojrzałości granatowa z intensywnym nalotem woskowym, bardzo cenna późna odmiana

Fot. główna: YAMAMAYA, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org