Niezwykłości ewolucji: pancernik karłowaty

astrohomines.wordpress.com 1 rok temu

Puklerzniczek karłowaty, zwany też pancernikiem karłowatym, Chlamyphorus truncatus (po angielsku Pink fairy armadillo), to jeden z najbardziej tajemniczych ssaków na świecie. Bardzo kilka o nim wiadomo, niemal nie da się go badać w środowisku naturalnym, ani nie da się go trzymać w niewoli. Choć prawdopodobnie jest bardzo zagrożony wyginięciem, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody wykreśliła go z listy gatunków zagrożonych i wpisała na listę z niedoborem danych. Tak naprawdę choćby nie wiadomo, czy osobników tego gatunku jest mało, czy dużo. Widuje się bardzo kilka i bardzo rzadko, co sugeruje jego małą liczebność (która do tego mocno spada), jednak taki stan może wynikać ze skrytego sposobu życia tego gatunku. choćby najstarsi ludzie, którzy żyją bezpośrednio na terenie występowania puklerzniczka karłowatego, widzieli go w życiu maksymalnie jeden-dwa razy. Jeden badacz, który spędził kilkanaście lat w terenie na poszukiwaniach tego gatunku, nie znalazł nigdy żadnego osobnika.

Jest to najmniejszy pancernik na świecie, długość jego ciała wynosi zaledwie 12 cm (od 10 do 15). Niemal podobnej wielkości, minimalnie większy, jest jego bliski kuzyn ewolucyjny, puklerzowiec skryty, Calyptophractus retusus, zwierzę równie tajemnicze jak nasz bohater. O obu gatunkach wiadomo bardzo niewiele. Występują jednak między nimi istotne różnice. Np. puklerzniczek karłowaty jest jedynym pancernikowcem, którego pancerz jest prawie „luźny”, niemal zupełnie oddzielony od ciała. Połączony jest jedynie cienką błoną na grzbiecie. Z tyłu pancerz zwisa pionowo nad ogonem i jest zrośnięty z miednicą, co sprawia, iż ciało jest zakończone jakby nagle. Od tej cechy wzięła się też łacińska nazwa gatunkowa. „Truncatus” oznacza „odpiłowany”.

Ze względu na wielkość chomika, różową barwę grzbietowego pancerza mieszaną z białymi włoskami na reszcie tułowia oraz na nagłe zakończenie tylnej części ciała, niewątpliwie puklerzniczek karłowaty należy do najbardziej uroczych pancernikowców. Warto jednak zwrócić uwagę na jego nie tak już urocze łapy, wyposażone w nieproporcjonalnie wielkie pazury. Jedno spojrzenie daje nam ogląd, iż są one przystosowane do kopania w ziemi.

Jest to jeden z powodów, dla których gatunek ten (oraz bliskiego mu puklerzowca skrytego) tak trudno jest badać. Puklerzniczek prowadzi podziemny tryb życia i bardzo rzadko wychodzi na powierzchnię, a gdy już to robi, dzieje się to tylko w nocy. Jest bardzo dobrym kopaczem, potrafi wkopać się pod ziemię w kilkanaście sekund, często też tylną część ciała, wyposażoną w pancerz, traktuje jako „zatyczkę”. Charakterystyczny ogon puklerzniczka jest wykorzystywany również podczas samego kopania. Ze względu na jego sztywność traktowany jest jako podpórka, dzięki której zwierzę może się zaprzeć i wyrzucać ziemię obiema łapami równocześnie. Dodatkowo blokowanie tunelu sztywną tylną częścią pancerza zapobiega zapadaniu się ziemi.

Ewolucja

Puklerzniczek należy do rzędu Cingulata, czyli pancernikowców. Wśród pancernikowców przyjmuje się istnienie 21 współcześnie występujących gatunków, choć taksonomia nie jest całkiem pewna. Tylko część z nich rzeczywiście nosi nazwę „pancernik”. Pancernikowce dzielą się bowiem na dwie główne rodziny – Dasypodidae (pancernikowate), w której występują właśnie pancerniki, i Chlamyphoridae (bez nazwy polskiej ani angielskiej), zawierającej takie zwierzęta jak bolity, puklerzniki, kabassu, włosopuklerzniki, czy właśnie puklerzniczki.

Puklerzniczek karłowaty należy zatem do rodziny Chlamyphoridae, a w niej do Chlamyphorinae (nie należy jednak do Euphractinae, czyli puklerzników, która jest siostrzaną do nich grupą).

Tak jak wspomniałem, w swojej grupie puklerzniczek ma bliskiego kuzyna, puklerzowca skrytego.

Choć zakres błędu jest duży (17-3 mln lat), oba gatunki prawdopodobnie rozdzieliły się już w okolicach 17 mln lat temu. Starożytność obu gatunków potwierdza przydzielenie ich do odrębnych rodzajów, co oznacza, ze choć są swoimi najbliższymi genetycznymi krewnymi wśród współczesnych gatunków, to wcale nie są sobie tak bardzo bliskie. Oba gatunki najpewniej odziedziczyły podziemny tryb życia po wspólnym przodku. Ten pojawił się w odpowiedzi na zmiany klimatyczne, jakie zaszły po przejściu eocenu w oligocen (ok. 33 mln lat temu). To wtedy doszło do rozdzielenia głównych rodzin pancernikowców, zaś podnóża Andów przekształciły się z łąk w tereny półpustynne i pustynie. Samantha Hopkins z University of Oregon, która bada ewolucję małych ssaków, powiedziała: „Nawyki kopania pojawiają się zwykle wtedy, gdy siedliska stają się otwarte, przekształcając się z zadrzewień w łąki i pustynie lub gdy robi się naprawdę gorąco”. To prawdopodobnie te zmiany doprowadziły do nawyku kopania u pancernikowców, a oba gatunki Chlamyphorinae, puklerzniczek karłowaty i puklerzowiec skryty, które go odziedziczyły, doprowadziły tę cechę do całkowicie podziemnego trybu życia.

Oba gatunki wychodzą ze swoich nor tylko wtedy, gdy te zostaną zalane przez ulewy, oraz krótko w nocy podczas polowania.

Pod ziemią, pod nieobecność drapieżników, większość skorupy puklerzniczka zmiękła i straciła funkcję obronną. w tej chwili bardziej niż do obrony służy jako system klimatyzacji. W czasie upałów pancernik pompuje w swoją skorupę więcej krwi, emitując w ten sposób ciepło i schładzając ciało.

Nigdy nie zobaczysz tego zwierzęcia na żywo

Puklerzniczek występuje tylko w środkowej Argentynie od podnóża Andów po wybrzeże Buenos Aires. Zwierzę preferuje rozproszone siedliska na terenach o charakterystyce wydm, piaszczystych równin i łąk. Poza tymi środowiskami radzi sobie słabo.

Żywi się głównie pędrakami, mrówkami, larwami mrówek, pod którymi kopią nory z piasku. Choć gatunek wpisany jest na liście zagrożeń jako zbyt mało poznany, najprawdopodobniej jest mocno zagrożony wyginięciem. Notuje się jego coraz rzadsze występowanie, jako dość starożytna linia ewolucyjna jest dużym specjalistą siedliskowym, co czyni go bardziej narażonym na zmiany w środowisku, a ponadto ma szeroki wachlarz czynników, które zmniejszają jego populację.

Np. jeżeli jego futro jest mokre, pancernik nie może prawidłowo dokonywać termoregulacji i może doświadczać hipotermii w godzinach nocnych. Jest to kolejny powód, dla których podczas deszczu musi opuścić norę. Kiedy znajduje się na zewnątrz, narażony jest na szereg drapieżników. Często padają ofiarą psów domowych. Psy (a także koty oraz dziki) zagrażają im również wtedy, gdy te są w norze. Puklerzniczek karłowaty jest także bardzo wrażliwy na zmiany klimatyczne. Dostosowany jest do regionu o klimacie umiarkowanym i ciepłym, ale w nocy niskie temperatury mogą przyczyniać się do ich śmierci. Puklerzniczki, podobnie zresztą jak ogólnie pancerniki, mają niskie tempo metabolizmu, co w przypadku rozmiarów tego gatunku nie sprzyja zachowaniu ciepła. Również podobnie jak wszystkie pozostałe pancernikowce, często stają się ofiarami samochodów. Dużym problemem jest też antropogeniczna utrata siedlisk. Tereny, na których żyją, przekształcane są w pola uprawne, ich nory zostają zaorane, a ziemia nie nadaje się już dla nich do zamieszkania. Kolejnym czynnikiem negatywnie wpływającym na populację są stosowane pestycydy, ponieważ przylegają one do mrówek, które stanowią lwią część ich pokarmu. Wreszcie ludzie także nadmiernie polują na pancerniki ze względów spożywczych.

Wszystko to sprawia, iż jest niemal pewne, iż puklerzniczek karłowaty jest bardzo zagrożony wyginięciem. Brak konkretnych danych o populacji nie pozwala jednak wpisać ich na odpowiednią listę i z tego tytułu zastosować prawną ochronę gatunku.

Niestety puklerzniczka nie da się również hodować. 95 procent osobników usuniętych z naturalnego środowiska umiera w ciągu zaledwie ośmiu dni. Z tego powodu zabronione jest jego hodowanie, a jeżeli chce się takie wykonać w celach badawczych albo ochronnych, potrzebne jest specjalne pozwolenie. Prawie żaden z nas nigdy więc nie zobaczy puklerzniczka karłowatego na żywo, ponieważ nie spotkamy go w żadnym zoo, a znalezienie takiego w naturalnym środowisku w Argentynie graniczy w cudem. choćby mało która osoba zamieszkująca rejon jego występowania kiedykolwiek go widziała.

Istnieje bardzo kilka zapisów filmowych ukazujących zachowanie tego zwierzęcia. Oto parę z nich:

Tutaj puklerzniczek przedstawiony jest jako pierwsze ze zwierząt na filmie:

Psst! Podobają Ci się moje artykuły? jeżeli chcesz wesprzeć moją pracę, możesz to zrobić na Patronite:
https://patronite.pl/astrohomines.wordpress.com/description
Inicjatywa taka wiele dla mnie znaczy, jako iż Astrohomines jest czasochłonną pracą jednej tylko osoby. Tylko dzięki wpłatom będzie mógł się rozwinąć w jeszcze ciekawszą, bardziej zaawansowaną formę. Pokaż, iż ten wysiłek jest doceniany 🙂

Literatura:

Naukowa:
Molecular phylogenetics unveils the ancient evolutionary origins of the enigmatic fairy armadillos:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1055790311004799
Husbandry of a pink fairy armadillo (Chlamyphorus truncatus): case study of a cryptic and little known species in captivity:
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/zoo.20334
Retroposed elements and their flanking regions resolve the evolutionary history of xenarthran mammals (armadillos, anteaters, and sloths):
https://hal.science/halsde-00315522/file/Moller-Krull-MolBiolEvol07_HAL.pdf

Idź do oryginalnego materiału