2 godzin temu
Została ona otwarta w Powozowni Muzeum Leśnictwa przez dyrektora Adama Kozyrę, Dariusza Jaworskiego i kurator Elizę Bernatowicz i stanowi część całorocznego projektu edukacyjnego „NIETOPERZyMY”.
Ekspozycja składa się z dwóch części: przyrodniczej, prezentującej informacje o biologii i ekologii nietoperzy, oraz kulturowej, ukazującej obecność tych ssaków w sztuce, historii i filmie.
Wystawa ma charakter interaktywny i jest przeznaczona dla szerokiego grona odbiorców, od dzieci po seniorów.
Ekspozycja
Ekspozycja przyciąga swoim klimatem i aranżacją. Przestrzeń pierwszej sali wypełniona jest dużymi blokowymi ekspozytorami, na których odnajdziemy informacje dotyczące biologii ssaków, będziemy mogli uzmysłowić sobie wielkość wybranych gatunków, czemu służą niezwykle naturalne modele imitujące wypreparowane okazy.
Dzięki planszom poznajemy również anatomię nietoperzy, dzięki multimediom możemy usłyszeć ich odgłosy czy też poznać zasady funkcjonowania echolokacji.
Niezwykle atrakcyjnym jest fragment ekspozycji dzielącej obie jej części. Zebrane i uratowane ze starych stodół i budynków gospodarczych deski, zostały zaaranżowane w sposób, który sugeruje, iż oto widz znajduje się na poddaszu i przez przerwę w połaci, pomiędzy deskami dostrzega kłębowisko nietoperzy. Na kilku wyświetlanych filmach możemy zobaczyć zarówno klasyczne, jak i noktowizyjne materiały ukazujące życie nietoperzy.
W innych kulturach
W drugiej części poznajemy elementy funkcjonowania nietoperzy w kulturze. W kulturach Dalekiego Wschodu, zwłaszcza w Chinach, nietoperze od wieków pełnią rolę pozytywnych symboli, głęboko zakorzenionych w tradycji i sztuce.
Atrakcyjne plansze pozwalają poznać zróżnicowanie gatunkowe nietoperzy, w tym znaczące różnice ich wielkości, fot. Emilian Prałat
W języku chińskim słowo fu (蝠) oznaczające „nietoperza”, jest homofonem słowa fu (福) – „szczęście” lub „pomyślność”. Ta fonetyczna zbieżność przyczyniła się do utożsamienia nietoperzy z dobrobytem, długowiecznością oraz błogosławieństwem.
Nietoperze często pojawiają się w sztuce dekoracyjnej, na tkaninach, porcelanie, czy meblach, gdzie przedstawiane są pojedynczo lub w grupach – pięć nietoperzy symbolizuje tzw. „Pięć błogosławieństw”: długie życie, bogactwo, zdrowie, cnotę i spokojną śmierć. W ikonografii cesarskiej często ukazywano nietoperze wraz z innymi symbolami szczęścia, np. z persymoną, granatem czy chińskimi znakami pomyślności.
Symbolika nietoperza w Chinach, w przeciwieństwie do jego negatywnego wizerunku w kulturze zachodniej, pozostaje jednoznacznie pozytywna, odzwierciedlając głęboką harmonię między językiem, wierzeniami i estetyką.
W Japonii, choć nietoperze nie mają tak jednoznacznie pozytywnego znaczenia jak w Chinach, pojawiają się w sztuce ukiyo-e i herbatach rodziny samurajskiej jako symbole długowieczności i ochrony.
W Korei natomiast były utożsamiane z płodnością, szczęściem domowym oraz dobrym losem.
W przeciwieństwie do ich negatywnego wizerunku w kulturze zachodniej, nietoperze w tradycjach azjatyckich są nośnikami pozytywnych wartości, wyrażających harmonię, dobrobyt i pomyślność.
W popkulturze
Nietoperz jako motyw w popkulturze zachodniej przybrał ambiwalentny charakter, oscylując między grozą a bohaterstwem.
Modele pokazujące polskie gatunki nietoperzy, fot. Emilian Prałat
W kulturze masowej symbol ten najczęściej kojarzony jest z postacią Batmana – superbohatera stworzonego przez Boba Kane’a i Billa Fingera w 1939 roku.
Batman, „Mroczny Rycerz”, wykorzystuje wizerunek nietoperza jako narzędzie psychologicznego zastraszania, czerpiąc z jego mrocznej, nocnej natury. Ikonografia nietoperza w tej postaci łączy archetyp mściciela z motywem traumy, sprawiedliwości i samotności.
Nietoperz pojawia się również w konwencjach horroru, głównie jako atrybut wampira – od klasycznej postaci Drakuli po współczesne reinterpretacje. Jego zdolność do nocnego życia, echolokacji i skojarzenia z podziemiem nadają mu cechy tajemniczości i nadnaturalności.
W kulturowej części wystaw pojawiają się reprodukcje dzieł, w których nietoperz pojawia się we własnej postaci lub gdzie jest elementem inspiracji, głównie jego anatomia służąca przede wszystkim „upotwornieniu” jakiejś postaci.
Możemy zatem podziwiać ikonografię średniowiecza, renesansu, ale i prace Francisco Goyi.
W ramach projektu „NIETOPERZyMY” planowane są również inne wydarzenia edukacyjne, takie jak Noc Nietoperzy, Noc Muzeów, gra terenowa, warsztaty i szkolenia.
W Wielkopolsce
Nietoperze (Chiroptera) stanowią jedyną grupę ssaków zdolną do aktywnego lotu, odgrywając kluczową rolę w funkcjonowaniu ekosystemów. Na świecie znanych jest ponad 1400 gatunków tych zwierząt, z czego w Europie występuje ok. 45, a w Polsce – 27.
Multimedia, eksponaty i przystępna forma prezentacji – to klucze wystawy NIETOPERZyMY, fot. Emilian Prałat
W regionie Wielkopolski stwierdzono obecność 19 gatunków nietoperzy, co czyni ten obszar istotnym punktem na chiropterologicznej mapie kraju.
Wielkopolska, ze względu na zróżnicowany krajobraz obejmujący lasy, rzeki, jeziora oraz obszary zurbanizowane, stwarza dogodne warunki bytowania dla wielu gatunków nietoperzy. Najczęściej spotykane to m.in. mopek zachodni (Barbastella barbastellus), nocek duży (Myotis myotis), nocek rudy (Myotis daubentonii), borowiec wielki (Nyctalus noctula) oraz karlik malutki (Pipistrellus pygmaeus).
Szczególnie cennym miejscem dla ich występowania są obszary chronione, takie jak Wielkopolski Park Narodowy, parki krajobrazowe i rezerwaty przyrody, gdzie nietoperze znajdują dogodne schronienia oraz żerowiska.
Nietoperze pełnią istotną funkcję w utrzymaniu równowagi ekologicznej. Jako owadożercy, są naturalnymi regulatorami populacji owadów, w tym wielu szkodników rolniczych i leśnych. Szacuje się, iż jeden osobnik karlika malutkiego w ciągu nocy potrafi zjeść choćby kilka tysięcy komarów i drobnych muchówek.
Tym samym nietoperze przyczyniają się do ograniczania potrzeby stosowania chemicznych środków ochrony roślin, wspierając zrównoważone rolnictwo. W ekosystemach leśnych pełnią funkcję bioindykatorów – ich obecność świadczy o dobrej kondycji środowiska przyrodniczego.
W Polsce
Nietoperze są objęte w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Ochrona ta wynika zarówno z przepisów krajowych, jak i międzynarodowych. Wszystkie krajowe gatunki są ujęte w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, a niektóre – jak mopek zachodni czy nocek Bechsteina – również w Załączniku II, co zobowiązuje do wyznaczania specjalnych obszarów ochrony siedlisk w ramach sieci Natura 2000.
W Wielkopolsce funkcjonuje kilkanaście takich obszarów, w tym m.in. Natura 2000 „Nietoperek”, obejmujący system podziemi Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego, będący jednym z największych zimowisk nietoperzy w Europie Środkowej.
Zagrożenia dla nietoperzy są zróżnicowane. Należą do nich m.in. utrata siedlisk, wycinka starych drzew, nieodpowiednie remonty budynków, a także presja turystyczna w jaskiniach i podziemiach. Dodatkowo, rozwój energetyki wiatrowej niesie ryzyko kolizji nietoperzy z turbinami. Z tego względu działania ochronne koncentrują się na ochronie schronień, edukacji społecznej oraz monitoringu populacji.
Wystawa OKL w Gołuchowie to must see tego roku! Jej aranżacja i profesjonalizm powinny zachęcić twórców do rozważenia by stała się wystawą stałą. Zdecydowanie na to zasługuje!
