Zięba jer – smakosz bukowych orzeszków

Moje spotkanie z tym ptakiem było totalnie przypadkowe. Spacerował po lesie i nagle zauważyłem ptaka, który wylądował kilka metrów dalej na gałązce jarzębu. Zastygłem bez ruchu, aby ocenić z kim mam do czynienia. Ptak obrócił głowę w moją stronę. Chwilę mi się przyglądał, po czym bez pośpiechu odleciał. A wtedy w mojej głowie pojawiła się odpowiedź! To była zięba jer (Fringilla montifringilla)!

Gdy byłem dzieckiem, bardzo lubiłem chodzić do biblioteki i wypożyczać książki przyrodnicze. Wielokrotnie wracałem do tych samych pozycji książkowych. A wśród nich królowały „Ptaki Polski” Jana Sokołowskiego. Dlaczego o tym piszę? Otóż swoje zacięcie ornitologiczne budowałem m.in. na grafikach ptaków zawartych w tym atlasie. Dzięki temu nie miałem problemu z identyfikacją zięby jera i nie pomyliłem jej z ziębą pospolitą.

Jedną z cech charakterystycznych jerów jest żółty dziób z czarną końcówką (u zięby pospolitej jest on stalowo-szary). W szacie letniej (godowej) u samców dominuje pomarańczowy kolor, podczas gdy u zięby pospolitej jest to ceglasto-czerwona barwa. Samiec zięby pospolitej ma głowę z czarnym czołem i szaroniebieską czapeczką, która zachodzi na kark. U jerów głowa i grzbiet nie są jednolite – są brązowo łuskowane.

Zięba jer jest gatunkiem typowo leśnym, który preferuje lasy iglaste i mieszane o charakterze tajgi. Dlatego byłem trochę zaskoczony, iż samczyka zaobserwowałem w lesie mieszanym, w którym spory udział stanowiły olchy czarne (Alnus glutinosa), świerki pospolite (Picea abies) i graby pospolite (Carpinus betulus). Jednak z drugiej strony, wczasie przelotów i zimowania, ptak ten spotykany jest także w parkach, ogrodach i sadach.

Zięba jer jest ptakiem wędrownym, który pokonuje duże odległości między swoimi siedliskami lęgowymi w północnej Eurazji, a zimowiskami w południowej Europie, północnej Afryce i Azji. Ustalono także, iż niektóre populacje ze Skandynawii są osiadłe i nie migrują. Poniższe grafiki mają uproszczony charakter i ogólne rozmieszczenie (w Polsce na przelotach najwięcej jerów jest na południu i zachodzie).

Zięba jer jest ptakiem, który nie ogranicza się do jednego typu pokarmu. Zjada zarówno nasiona (słonecznika, konopi, rzepaku, rzepiku i kukurydzy), owoce, jagody, jak i owady. W czasie lęgów preferuje pokarm zwierzęcy, który dostarcza białka i wapnia dla swoich piskląt, co jest typowe dla większości łuszczaków. W czasie zimowania zjada głównie nasiona: buków, dębów, grabów, jesionów i lip, a także owoce jarzębiny, głogu, dzikiej róży i ostrokrzewu.

W niektórych latach, gdy buki wytwarzają ogromne ilości owoców (lata nasienne) zięby jer tworzą masowe inwazje na zachód i południe Europy. W 2009 roku, w niewielkiej austriackiej miejscowości Lödersdorf obserwowano stado liczące niemal 4 miliony osobników! Nic dziwnego skoro bukiew to ich przysmak. Dodam także, iż podczas żerowania ptaki są niezwykle ciche i ich obecność zdradzają przede wszystkim spadające resztki nasion.

Zięba jer jest ptakiem towarzyskim, który żeruje w stadach, zwłaszcza poza sezonem lęgowym. Lubią przebywać w lasach bukowych, w pobliżu otwartych pól uprawnych. W czasie zimowania często łączy się z innymi gatunkami łuszczaków, tj. zięba zwyczajna, czyż, gil, czy dzwoniec. Wspólnie szukają pożywienia, odpoczywają i nocują na drzewach. Przede wszystkim jest to ptak bardzo ostrożny, przez co nie często można zobaczyć go przy karmnikach.

Jer gniazduje w lasach, zwykle na wysokości 2–10 m nad ziemią, na gałęziach drzew iglastych (świerki, sosny, modrzewie) lub liściastych (brzozy, osiki) często przy samym pniu. Gniazdo ma kształt miseczki i jest zbudowane z suchych traw, mchu, porostów, korzonków, traw, kory i puchu roślinnego. Spoiwem poszczególnych elementów są pajęcze nici.

Samica składa od 3 do 8 jaj (średnio 4–6), które wysiaduje przez 11-13 dni. Samiec karmi samicę w czasie wysiadywania i pomaga jej w karmieniu piskląt. Młode opuszczają gniazdo po dwóch tygodniach, ale przez cały czas są zależne od rodziców.

Zięba jer ma charakterystyczny głos, który służy do wabienia, ostrzegania i komunikacji z innymi osobnikami. Dla niektórych jest to nieco mnie przyjemna wersja głosu jerzyka. Dla innych to rechoczące „eeep”.

Zięba jer jest ptakiem, który ma duże znaczenie dla ekosystemu, ponieważ przyczynia się do rozsiewania nasion i zwalczania szkodników. Jest też ważnym źródłem pożywienia dla ptaków drapieżnych (w tym krogulców), czy drobnych drapieżników (w tym łasic).

Nazwy w innych językach:
po angielsku: Brambling
po niemiecku: Bergfink, Nordfink
po czesku: Pěnkava jikavec
po francusku: Pinson du Nord
po hiszpańsku: Pinzón real

Szczególne podziękowania dla Krzysztofa Jaworskiego, którego zdjęcia stanowią oprawę graficzną wpisu.

Więcej o ptakach przeczytasz tutaj:

Wiosenne Ptakoliczenie edycja 2023 oraz 2022.