W sierpniu 2025 odbyłem podróż śladami świętych drzew Serbii. Drzewa te są obecne w wielu miejscowościach i zwykle nazywane “zapis”. Są to zwykle dęby, często też grusze. Mogą to być jednak inne gatunki.
W samej Serbii coraz więcej mówi się o wielkim znaczeniu kulturowym tych drzew. Drzewa te są otaczane wielką czcią i są konsekrowane przez kościół, większość z nich ma albo wyrzezany krzyż, albo ma kamienny krzyż u nasady. W drzewo wwierca się dziurkę i leje w nie święte oleje. Każe drzewo ma swojego patrona. W jego dzień odprawia się nabożeństwo, często połączone z konsumpcją zupy z jagnięcia, chleba i wina lub rakiji. Dawniej odbywano też specjalną procesję zwaną litije do wszystkich świętych drzew w danej wsi. Drzewa te są dalej otaczane wielką czcią, ale są czasem zapomniane a choćby zarośnięte przez podrost innych drzew.
Kult drzew w Serbii jest prawie na pewno najbardziej żywym reliktem słowiańskiego kultu drzew (głównie dębów). W jednej z miejscowości brałem także udział w biesiadzie – nabożeństwie w zagajniku który cały był uważany za święty, z kilkoma świętymi drzewami. Jest to przypuszczalnie ostatni funkcjonujący święty gaj słowiański.
Wśród świętych drzew zapisowych które odwiedziłem najwięcej było dębów burgundzkich. Zanotowaliśmy też dęby bezszypułkowe, omszone, szypułkowe, grusze dzikie, a choćby jedną robinię akacjową.
Film ten nie powstałby dzięki pomocy przyjaciół z Serbii, naukowców i lokalnych aktywistów:
Dr Marija Marković, prof. Biljana Nikolić, Cvetko Ivanov, Goran Mitić, Srećko Stanojević, Slobodan Cvetković, Nensila Radojković, Milan Nikolić, Ljubomir Marković
Moja podróż była sponsorowana ze środków Ministra Nauki w ramach Programu „Regionalna inicjatywa doskonałości”. Umowa nr RID/SP/0010/2024/1.
Więcej na filmie poniżej:
