Oto metody naliczania opłat za śmieci. Poznaj wady i zalety każdej z nich

2 tygodni temu

W Gliwicach mieszkańcy zdecydują w sprawie metody naliczania opłat za odbiór odpadów. w tej chwili stosowana jest metoda od powierzchni lokalu, która przez wielu uważana jest za niesprawiedliwą. Poniżej przedstawiamy plusy i minusy każdej z dostępnych w Polsce metod naliczania opłat. Na stronie dostępny jest też kalkulator, w którym każdy może sprawdzić ile zapłaciłby w przypadku konkretnej metody.

1. Metoda od osoby

Jedną z najczęściej stosowanych metod naliczania opłat za odbiór odpadów komunalnych w Polsce jest metoda „od osoby”, uzależniona od liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość. Zakłada ona, iż im więcej osób w danym lokalu, tym więcej odpadów jest wytwarzanych, a co za tym idzie – wyższa jest opłata.

Zalety metody

Korzystna dla gospodarstw jednoosobowych.
Jest relatywnie prosta w odbiorze.
Metoda uznawana za sprawiedliwą, ponieważ każdy mieszkaniec płaci tę samą stawkę miesięczną.

Wady metody

Oświadczenie liczby osób zamieszkujących w nieruchomości nie jest tożsame z liczbą osób zameldowanych!
Metoda ta rodzi więcej obowiązków dla mieszkańców i zarządców nieruchomości. Każda zmiana liczby osób zamieszkałych obowiązkowo wymaga złożenia deklaracji (narodziny, śmierć, wynajem krótkoterminowy, turyści, pracownicy tymczasowi).
Metoda jest sprawiedliwa pod warunkiem, iż wszyscy podają prawdziwe dane w deklaracjach (zgodne ze stanem faktycznym i aktualizowane na bieżąco).
Problemy z kontrolą danych – samorząd nie ma skutecznych narzędzi prawnych do sprawdzenia, czy deklaracje właścicieli nieruchomości oddają stan faktyczny. Może to budzić sprzeciw tych gliwiczan, którzy rzetelnie deklarują liczbę osób i spodziewają się czynności podejmowanych przez odpowiednie służby, podczas gdy ani urzędnicy, ani policja nie mają uprawnień, aby sprawdzić, ile osób naprawdę zamieszkuje w danym lokalu/domu.
„Znikające deklaracje” – dane dotyczące liczby mieszkańców mogą być zaniżane lub nieaktualizowane, co może prowadzić do 10%, a choćby 20% strat w dochodach z opłat za odbiór i zagospodarowanie odpadów. Taka sytuacja spowoduje, iż mieszkańcy, którzy rzetelnie zadeklarują liczbę osób zamieszkujących nieruchomość, zapłacą więcej.
Metoda, ze względu na częste zmiany deklaracji – korygowanie liczby osób, a także potrzebę dostosowania systemów informatycznych do nowego sposobu naliczania opłat, wiąże się z koniecznością zatrudnienia większej liczby urzędników, co spowoduje wyższe koszty administracyjne, a to podwyżkę opłaty dla mieszkańców. System ma być tak skalkulowany, aby się bilansował, więc wyższe koszty skutkują podwyżką opłat dla mieszkańców.
Metoda rodzi też wysokie koszty dla rodzin wieloosobowych – im więcej osób w gospodarstwie domowym, tym wyższe są miesięczne opłaty.
Brak precyzji w szacunkach – ilość odpadów zależy nie tylko od liczby mieszkańców, ale także od ich wieku, stylu życia, a choćby pory roku, co metoda ta pomija.
Konieczność złożenia w krótkim czasie przez wszystkich właścicieli nieruchomości oraz zarządców nieruchomości i spółdzielnie mieszkaniowe (ok. 16 tys. osób fizycznych i 2,5 tys. osób prawnych) nowych deklaracji o wysokości opłaty – na nowym formularzu według wzoru dostosowanego do metody – spowoduje kolejki do pracowników obsługujących deklaracje.
Jeżeli podmiot zobowiązany do zapłacenia opłaty nie złoży deklaracji w celu jej ustalenia przez Urząd Miejski, to będzie on wzywany do złożenia wyjaśnień. Konieczne będzie występowanie m.in. do innych instytucji, podmiotów czy choćby sąsiadów o informacje (takie jak np. liczba osób zamieszkujących nieruchomość czy zużycie wody dla wyliczenia opłaty), dzięki którym będzie można ustalić stan faktyczny, aby wydać decyzję.
W przypadku zmiany metody, początkowo będą obowiązywały równolegle dwa systemy naliczeń. o ile ktoś w 2026 r. złoży z opóźnieniem pierwszą lub nową deklarację obowiązującą od 1 stycznia 2025 r. (to data zamieszkania na nieruchomości), będzie musiał złożyć kilka różnych deklaracji (według innych wzorów): pierwszą z wyliczeniem opłaty według powierzchni za okres, kiedy obowiązywała ta metoda i drugą, w której opłatę nalicza się według innego nowego parametru obowiązującego od daty zmiany. Dla mieszkańców może to być skomplikowane i niezrozumiałe.

Stawki opłat – ile to będzie kosztować?

Przy założeniu, iż wszyscy mieszkańcy Gliwic złożyli odpowiednie deklaracje, stawka opłaty w 2025 r. wyniesie 35 zł miesięcznie na osobę. jeżeli dane będą zaniżone o 20% (czyli przy uwzględnieniu „znikających deklaracji”), stawka wzrośnie do 43 zł. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach określa maksymalną stawkę na rok 2024 na poziomie 53,56 zł.
Podsumowując – metoda „od osoby” jest prostym i powszechnie stosowanym sposobem naliczania opłat za odbiór odpadów, ale wiąże się z ryzykiem niedoszacowania danych oraz wzrostem kosztów administracyjnych. Dla większych rodzin może być mniej korzystna finansowo, a brak narzędzi do weryfikacji danych pozostaje wyzwaniem dla miasta.

Zobacz też: Jak obliczać opłaty za odbiór odpadów? Dzisiaj ruszają konsultacje społeczne

2. Metoda od zużycia wody

Metoda naliczania opłat za odbiór odpadów komunalnych na podstawie zużycia wody przewiduje, iż im więcej wody zużywane jest w danej nieruchomości, tym więcej odpadów jest w niej produkowanych. Wynika to z założenia, iż większe zużycie wody oznacza większą liczbę mieszkańców lub wyższy standard życia, a co za tym idzie – większą ilość odpadów.

Metoda ta jest szczególnie korzystna w gminach, gdzie trudno jest precyzyjnie ustalić liczbę mieszkańców faktycznie zamieszkujących nieruchomości. Chodzi o miejscowości wypoczynkowe, w których okresowo pojawia się dużo turystów, wytwarzających odpady w miejscu pobytu.

Zalety metody

Wiarygodność danych i sprawiedliwość społeczna – metoda odzwierciedla rzeczywiste zużycie zasobów, a nie tylko oświadczenia mieszkańców. Umożliwia ponadto weryfikację składanych przez mieszkańców deklaracji w oparciu o niepodważalne zużycie wody (PWiK).
Szczelność systemu – naliczona opłata obejmuje wszystkich faktycznych użytkowników nieruchomości, choćby tych, którzy nie są zameldowani.
Elastyczność rozliczeń – opłaty mogą być korygowane na podstawie rzeczywistego zużycia wody w określonych okresach rozliczeniowych.
Ekologiczne podejście – ponieważ opłata naliczana jest od zużycia wody, zachęca do oszczędności zasobów.

Wady metody

Metoda, ze względu na częste zmiany deklaracji – korygowanie zużycia wody przez właścicieli nieruchomości oraz konieczność dostosowania systemów informatycznych do nowego sposobu naliczania opłat, wiąże się z potrzebą zatrudnienia większej liczby urzędników, co spowoduje wyższe koszty administracyjne, a to podwyżkę opłaty dla mieszkańców. System ma być tak skalkulowany, aby się bilansował, więc wyższe koszty skutkują podwyżką opłat dla mieszkańców.
Zmienne dane – zużycie wody może być nieregularne, co komplikuje prognozowanie wpływów do budżetu.
Nierówne traktowanie nieruchomości – mogą wystąpić problemy z rozliczaniem domów korzystających z własnych ujęć wody lub mających wspólne liczniki.
Niesprawiedliwość metody w przypadku osób, które używają wody np. do podlewania ogrodów, napełniania basenu itp.
Metoda ta rodzi więcej obowiązków dla mieszkańców i zarządców nieruchomości. Obowiązkowo, okresowo wymaga korekty deklaracji przy zmianie ilości zużywanej wody (np. weryfikacja co kwartał).
Górne limity opłat – maksymalna stawka to 208,90 zł miesięcznie na gospodarstwo domowe, co ogranicza rzeczywiste naliczanie opłat. Wtedy pozostali mieszkańcy są obciążani wyższymi kosztami, gdyż system się nie bilansuje. W Gliwicach sporo jest lokali zamieszkiwanych przez pracowników tymczasowych (10 osób i więcej) – ci nie będą płacić opłaty za rzeczywiste zużycie wody, a koszty będą musieli za nich pokryć pozostali mieszkańcy.
Trudności techniczne – problemy z obsługą nieruchomości bez wodomierzy lub korzystających z własnych ujęć wody.
Konieczność złożenia w krótkim czasie przez wszystkich właścicieli nieruchomości oraz zarządców nieruchomości i spółdzielnie mieszkaniowe (ok. 16 tys. osób fizycznych i 2,5 tys. osób prawnych) nowych deklaracji o wysokości opłaty – na nowym formularzu według wzoru dostosowanego do metody, co spowoduje kolejki do pracowników obsługujących deklaracje.
Jeżeli podmiot zobowiązany do zapłacenia opłaty nie złoży deklaracji w celu jej ustalenia przez Urząd Miejski, będzie on wzywany do złożenia wyjaśnień. Konieczne będzie występowanie m.in. do innych instytucji, podmiotów czy choćby sąsiadów o informacje (takie jak np. liczba osób zamieszkujących nieruchomość czy zużycie wody dla wyliczenia opłaty), dzięki którym będzie można ustalić stan faktyczny, aby wydać decyzję.
W przypadku zmiany metody, początkowo będą obowiązywały równolegle dwa systemy naliczeń. o ile ktoś w 2026 r. złoży z opóźnieniem pierwszą lub nową deklarację obowiązującą od 1 stycznia 2025 r. (data zamieszkania na nieruchomości), będzie musiał złożyć kilka różnych deklaracji (według innych wzorów): pierwszą z wyliczeniem opłaty według powierzchni za okres, kiedy obowiązywała ta metoda i drugą, w której opłatę nalicza się według innego nowego parametru obowiązującego od daty zmiany. Dla mieszkańców może to być skomplikowane i niezrozumiałe.

Stawki opłat – ile to będzie kosztować?

12 zł za 1 m³ zużytej wody miesięcznie.

3. Metoda od powierzchni

Obowiązująca w tej chwili w Gliwicach metoda naliczania opłat za odbiór odpadów komunalnych w oparciu o powierzchnię lokalu mieszkalnego zakłada, iż im większe mieszkanie, tym więcej odpadów może być w nim wytwarzanych. Z tego powodu właściciele większych nieruchomości płacą wyższe opłaty. Można jednak ustalić stawki opłaty regresywne, czyli malejące wraz ze wzrostem powierzchni lokalu mieszkalnego, aby zminimalizować znaczne różnice w opłatach pomiędzy lokalami o różnych powierzchniach.

Zalety metody

Stabilność systemu – powierzchnia mieszkania nie zmienia się tak często, jak liczba mieszkańców, co czyni system bardziej przewidywalnym finansowo.
Niezmienność powierzchni to brak potrzeby aktualizowania deklaracji. Należy ją zaktualizować jedynie przy zakupie lub sprzedaży nieruchomości zamieszkałej.
Korzyści dla rodzin wieloosobowych w mniejszych mieszkaniach – metoda jest korzystna dla rodzin zamieszkujących mniejsze powierzchnie, ponieważ opłata nie rośnie proporcjonalnie do liczby domowników.
Łatwość administracyjna – dane o powierzchni lokali są już dostępne w urzędowych rejestrach podatkowych oraz w dokumentacji architektoniczno-budowlanej, co minimalizuje koszty obsługi systemu i eliminuje potrzebę częstych aktualizacji deklaracji.

Wady metody

Niewspółmierne, większe obciążenie małych gospodarstw domowych – osoby samotne lub pary mieszkające na dużych powierzchniach płacą więcej niż wieloosobowe rodziny na mniejszych metrażach.
Wsparcie dla osób starszych w dużych mieszkaniach – funkcjonuje już system dopłat do opłat za odpady dla seniorów spełniających określone kryteria. Jednak dopłaty te realizowane są na podstawie przepisów o pomocy społecznej, co ogranicza możliwości ustalenia ich w wysokości pożądanej przez osoby starsze.
Ryzyko braku akceptacji społecznej ze względu na niezrozumienie sposobu obliczania opłaty. Powód – brak prostego powiązania pomiędzy powierzchnią lokalu a ilością wytwarzanych śmieci.

Jakie są obecne stawki w Gliwicach?

System opłat zależy od wielkości mieszkania. W aktualnych stawkach:

do 60 m² – płacimy 1,17 zł/m² miesięcznie,
60–90 m² – płacimy 0,88 zł/m²,
90–120 m² – płacimy 0,46 zł/m²,
powyżej 120 m² – 0,22 zł/m².

Podsumowując – metoda od powierzchni jest łatwa do zarządzania i szczelna finansowo, ponieważ opiera się na stabilnych danych. Wiążą się z nią niższe koszty administracyjne niż w przypadku innych metod. Jest szczególnie korzystna dla większych rodzin na mniejszych powierzchniach, ale mniej korzystna dla „singli” i małych gospodarstw domowych zamieszkałych na większych metrażach. Przedłużenie jej stosowania powinno być jednak połączone z analizą i aktualizacją dopłat dla osób najbardziej obciążonych finansowo, aby zapewnić większą sprawiedliwość tego rozwiązania.

4. Metoda od gospodarstwa domowego

Metoda ta zakłada ustalenie opłaty dla całego gospodarstwa domowego, w założeniu niezależnie od liczby osób je zamieszkujących. Może być jednak różnicowana na podstawie liczby domowników, co ma oddać ilość produkowanych odpadów.

Brak jest rzetelnych danych do obliczenia kosztów systemu. Brakuje danych na temat liczby gospodarstw domowych w Gliwicach. Przyjęto ich liczbę z baz Głównego Urzędu Statystycznego, biorąc pod uwagę całe województwo śląskie i podzielono przez liczbę miast. Te dane są najbardziej zbliżone, aczkolwiek wielkość miast województwa śląskiego jest różna.

Zalety metody

Alternatywna dla metody „od osoby”, zwłaszcza różnicowana ze względu na liczbę osób stanowiących dane gospodarstwo.
Korzystna dla dużych rodzin, ponieważ stawka jest niższa niż wielokrotność za 1-osobowe gospodarstwo domowe.

Wady metody

Trudność planowania budżetu – brakuje baz danych o liczbie gospodarstw domowych i liczbie mieszkańców w tych gospodarstwach. Z tego względu nie ma możliwości rzetelnego wyliczenia opłaty, a za tym idą jej częste zmiany, czyli podwyżki dla mieszkańców.
Nierówność społeczna wynikająca z:
1. Wysokich opłat dla małych gospodarstw: osoby samotne lub pary mogą ponosić nieproporcjonalnie wysokie koszty.
2. Zaniżonych opłat dla dużych rodzin: gospodarstwa wieloosobowe mogą płacić mniej, mimo iż generują więcej odpadów.
Metoda, ze względu na częste zmiany deklaracji – korygowanie liczby osób w gospodarstwie domowym oraz konieczność dostosowania systemów informatycznych do nowego sposobu naliczania opłat, wiąże się z potrzebą zatrudnienia większej liczby urzędników, co spowoduje wyższe koszty administracyjne, a to podwyżkę opłaty dla mieszkańców. System ma być tak skalkulowany, aby się bilansował, więc wyższe koszty skutkują podwyżką opłat dla mieszkańców.
Metoda ta rodzi więcej obowiązków dla mieszkańców i zarządców nieruchomości. Obligatoryjnie wymaga zmiany deklaracji przy zmianie liczby osób zamieszkujących gospodarstwo domowe.
W przypadkach zaniżania liczby osób zamieszkujących nieruchomość, z doświadczenia miast ościennych wynika, iż gdy koszty systemu gospodarowania odpadami komunalnymi są wyższe niż wpływy z opłat mieszkańców, wtedy pozostali mieszkańcy są obciążani wyższymi kosztami, gdyż system się nie bilansuje.
Pojęcie „gospodarstwo domowe” mogłoby sugerować właścicielom nieruchomości, iż z opłaty wyłączone są nieruchomości zamieszkiwane przez jedną osobę.
Konieczność złożenia w krótkim czasie przez wszystkich właścicieli nieruchomości oraz zarządców nieruchomości i spółdzielnie mieszkaniowe (ok. 16 tys. osób fizycznych i 2,5 tys. osób prawnych) nowych deklaracji o wysokości opłaty – na nowym formularzu według wzoru dostosowanego do metody, co spowoduje kolejki do pracowników obsługujących deklaracje.
Jeżeli podmiot zobowiązany do zapłacenia opłaty nie złoży deklaracji w celu jej ustalenia przez Urząd Miejski, będzie on wzywany do złożenia wyjaśnień. Konieczne będzie występowanie m.in. do innych instytucji, podmiotów czy choćby sąsiadów o informacje (takie jak np. liczba osób zamieszkujących nieruchomość czy zużycie wody dla wyliczenia opłaty), dzięki którym będzie można ustalić stan faktyczny, aby wydać decyzję.
W przypadku zmiany metody, początkowo będą obowiązywały równolegle dwa systemy naliczeń. o ile ktoś w 2026 r. złoży z opóźnieniem pierwszą lub nową deklarację obowiązującą od 1 stycznia 2025 r. (data zamieszkania na nieruchomości), będzie musiał złożyć kilka różnych deklaracji (według innych wzorów): pierwszą z wyliczeniem opłaty według powierzchni za okres, kiedy obowiązywała ta metoda i drugą, w której opłatę nalicza się według innego nowego parametru obowiązującego od daty zmiany. Dla mieszkańców może to być skomplikowane i niezrozumiałe.

Czy ta metoda jest stosowana w praktyce?

Metoda „od gospodarstwa domowego” jest najrzadziej stosowana. Niektóre gminy, które zdecydowały się na jej wdrożenie, ostatecznie z niej zrezygnowały na rzecz bardziej precyzyjnych rozwiązań. Wielokrotnie kwestionowana legalność różnicowania stawek w gospodarstwie domowym przez organy nadzorcze.