1 dzień temu
Marzysz o urozmaiceniu swojego ogrodu egzotycznymi roślinami? Uważaj, bo niewinne z pozoru upiększanie działki może zakończyć się dla ciebie drakońskimi konsekwencjami. Tysiące polskich ogrodników nieświadomie ryzykuje wielomilionowe kary i wyrok więzienia, sadząc rośliny, które prawo uznaje za niebezpieczne. Historia walki z inwazyjnymi gatunkami obcymi (IGO) pokazuje, jak pozornie niewinne decyzje ogrodnicze mogą prowadzić do prawdziwej katastrofy ekologicznej.
Fot. Warszawa w Pigułce
Wszystko zaczęło się od podróży międzykontynentalnych, które stały się powszechne za czasów Kolumba. Statki przewożące towary między kontynentami nieświadomie transportowały również nasiona roślin, które trafiając na nowy grunt, zaczynały kiełkować. Przez wieki nikt nie zwracał na to szczególnej uwagi, aż naukowcy dostrzegli alarmujący trend – obce gatunki zaczęły wypierać rodzime, prowadząc do nieodwracalnych zmian w lokalnych ekosystemach.
Prawdopodobnie najbardziej spektakularnym przykładem katastrofalnego wpływu obcego gatunku na lokalne środowisko jest historia królików w Australii. W 1859 roku Thomas Austin sprowadził na antypody zaledwie 24 króliki ze swojej rodzinnej Anglii. Bez naturalnych wrogów zwierzęta te rozpoczęły niszczycielską inwazję, która doprowadziła do wyginięcia wielu rodzimych roślin. W latach 20. XX wieku populacja królików w Australii osiągnęła astronomiczną liczbę 10 miliardów osobników.
W Polsce dobrze znamy podobny przypadek – barszcz Sosnowskiego. Ta kaukaskiej proweniencji roślina została sprowadzona jako pasza dla zwierząt gospodarskich, jednak gwałtownie wymknęła się spod kontroli. Jej minimalne wymagania glebowe i szybki wzrost sprawiły, iż błyskawicznie opanowała rozległe tereny, wypierając rodzime gatunki. Dodatkowo, kontakt z barszczem może prowadzić do poważnych poparzeń, co czyni go nie tylko zagrożeniem ekologicznym, ale i zdrowotnym.
Mniej oczywistym, ale równie niebezpiecznym przykładem jest nawłoć kanadyjska, która przybyła do Europy z Ameryki Północnej już w XVII wieku. Arystokraci, zachwyceni intensywnie żółtymi kwiatami, chętnie sadzili ją w swoich ogrodach. Dziś wiemy, iż ta ozdobna roślina jest ekologicznym koszmarem – rośnie szybciej niż gatunki rodzime, tworzy gęste skupiska ograniczające dostęp światła, przez co inne rośliny w jej otoczeniu po prostu obumierają. Mimo to, wielu właścicieli ogrodów przez cały czas traktuje nawłoć kanadyjską jako roślinę ozdobną, a pszczelarze cenią ją za miód, który produkują pszczoły żywiące się jej nektarem.
Aby chronić europejską bioróżnorodność, Unia Europejska i poszczególne kraje członkowskie stworzyły listy inwazyjnych gatunków obcych, których sadzenie, sprzedaż czy wprowadzanie do środowiska jest surowo zabronione. W Polsce szczegółowy wykaz takich roślin znajdziemy w rozporządzeniu Rady Ministrów z 9 grudnia 2022 roku. Konsekwencje złamania tych przepisów są niezwykle surowe – od kar administracyjnych sięgających miliona złotych, po kary pozbawienia wolności.
Lista zakazanych roślin jest obszerna i obejmuje gatunki, które wielu ogrodników może uznać za atrakcyjne. Wśród roślin zagrażających ekosystemom Unii Europejskiej i podlegających eliminacji znajdują się między innymi: hiacynt wodny o pięknych, fioletowych kwiatach, gunera chilijska zachwycająca ogromnymi liśćmi, jadłoszyn baziowaty znany z efektownych, zwisających kwiatostanów, a także mniej znane w Polsce gatunki jak opornik łatkowaty, pistia rozetkowa czy rozplenica szczecinkowata.
Na liście gatunków szczególnie niebezpiecznych dla Polski, które już rozprzestrzeniły się na szeroką skalę, znajdują się: wspomniany barszcz Sosnowskiego i jego krewniak barszcz Mantegazziego, bożodrzew gruczołowaty (nazywany też ajlantem), dławisz okrągłolistny, moczarka delikatna, niecierpek gruczołowaty, rdest wielokłosowy oraz trojeść amerykańska. Dodatkowo, rozporządzenie wymienia gatunki uznawane za zagrożenie dla Polski, których nie obejmuje lista unijna, między innymi: azolla drobna (zwana też karolińską), kolcolist zachodni, kolczurka klapowana (znana jako biały ogórek), niecierpek pomarańczowy oraz różne gatunki rdestowców.
Warto zauważyć, iż wiele z tych roślin jest przez cały czas dostępnych w internecie, a nieświadomi ogrodnicy mogą je kupować, kierując się wyłącznie walorami estetycznymi. Tymczasem konsekwencje prawne mogą być druzgocące. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ma prawo nakładać kary administracyjne sięgające miliona złotych na osoby, które wprowadzają do swojego ogrodu inwazyjne gatunki obce.
Co więcej, naruszenie przepisów dotyczących IGO może zostać potraktowane jako przestępstwo lub wykroczenie. Handel zakazanymi roślinami, celowe unikanie ich zniszczenia w określonym terminie czy naruszenie pozwoleń dotyczących IGO traktowane są jako przestępstwa zagrożone karą więzienia od 3 miesięcy do 5 lat. choćby jeżeli działamy nieumyślnie, możemy zostać ukarani grzywną, ograniczeniem wolności lub karą więzienia do dwóch lat.
Poza konsekwencjami prawnymi, istnieją również praktyczne powody, dla których sadzenie inwazyjnych gatunków w ogrodzie jest złym pomysłem. Te rośliny charakteryzują się niezwykłą zdolnością do rozprzestrzeniania się, zarówno w obrębie ogrodu, jak i poza nim. Gdy już się pojawią, walka z nimi może trwać latami i generować znaczne koszty. Niektóre gatunki, jak rdestowce, potrafią przebijać się przez asfalt, betonowe płyty, a choćby fundamenty budynków, powodując poważne szkody materialne.
Interesującym przypadkiem jest kolczurka klapowana, nazywana też białym ogórkiem. Ta pnąca się roślina, pochodząca z Ameryki Północnej, została sprowadzona do Europy jako roślina ozdobna. Wygląda niepozornie, ale jej zdolność do rozprzestrzeniania się jest zatrważająca – pojedyncza roślina może wytworzyć tysiące nasion, które zachowują zdolność kiełkowania przez wiele lat. W Polsce kolczurka gwałtownie stała się problemem, zagrażając rodzimym gatunkom i modyfikując naturalne siedliska.
Równie ciekawym przykładem jest bożodrzew chiński (ajlant), drzewo sprowadzone z Azji ze względu na szybki wzrost i odporność na zanieczyszczenia. Początkowo sadzony w miastach jako drzewo ozdobne, gwałtownie wymknął się spod kontroli. Jego korzenie wydzielają substancje hamujące wzrost innych roślin, a ponadto może powodować reakcje alergiczne u ludzi. Dziś bożodrzew znajduje się na liście inwazyjnych gatunków obcych UE, a jego sadzenie jest zabronione.
Szczególnie niebezpieczny jest również dławisz okrągłolistny – pnącze, które oplatając drzewa, może doprowadzić do ich śmierci poprzez odcięcie dostępu do światła. Jedna roślina może osiągnąć długość 12 metrów i gwałtownie opanować duży obszar, dusząc rodzimą roślinność. Nasiona dławisza są rozprzestrzeniane przez ptaki, co dodatkowo utrudnia kontrolę nad jego rozprzestrzenianiem się.
Wśród wodnych roślin inwazyjnych warto wymienić hiacynt wodny, który tworzy na powierzchni zbiorników gęste maty, ograniczając dostęp światła i tlenu dla rodzimych gatunków. W cieplejszych regionach Europy hiacynt wodny stał się prawdziwą plagą, blokując kanały, utrudniając żeglugę i zaburzając funkcjonowanie ekosystemów wodnych.
Jak więc bezpiecznie i legalnie upiększać swój ogród? Przede wszystkim należy dokładnie sprawdzać, jakie rośliny kupujemy. Wiarygodne centra ogrodnicze i szkółki powinny oferować wyłącznie legalne gatunki, ale zawsze warto samodzielnie zweryfikować, czy dana roślina nie znajduje się na liście gatunków zakazanych. Szczególną ostrożność należy zachować przy zakupach internetowych, zwłaszcza na platformach sprzedażowych, gdzie kontrola może być ograniczona.
Zamiast ryzykować kary finansowe i problemy prawne, lepiej postawić na rodzime gatunki roślin, które nie tylko są legalne, ale również lepiej dostosowane do lokalnych warunków klimatycznych i glebowych. Rodzime kwiaty, krzewy i drzewa mogą być równie piękne jak egzotyczne gatunki, a dodatkowo wspierają lokalną faunę, w tym zapylacze.
Jeśli już masz w swoim ogrodzie gatunki inwazyjne, powinieneś jak najszybciej je usunąć, przestrzegając odpowiednich procedur bezpieczeństwa. W przypadku niektórych roślin, jak barszcz Sosnowskiego, konieczne jest stosowanie specjalnych środków ochrony osobistej ze względu na ryzyko poparzeń. Usunięte rośliny należy zutylizować w sposób, który uniemożliwi ich dalsze rozprzestrzenianie się – nie wyrzucaj ich na kompost ani do zwykłych odpadów zielonych.
W ostatecznym rozrachunku, choć ograniczenia dotyczące sadzenia określonych roślin mogą wydawać się uciążliwe, są one niezbędne dla ochrony naszych rodzimych ekosystemów. Historia pokazuje, iż introdukcja obcych gatunków często kończy się katastrofą ekologiczną, której skutki mogą być odczuwalne przez wiele pokoleń. Lepiej więc trzymać się przepisów i wybierać bezpieczne, legalne rośliny do swojego ogrodu – zarówno dla dobra przyrody, jak i własnego spokoju.
