Marihuana w starożytnym Izraelu: prawda czy mit?

2 dni temu

Zdjęcie: marihuana

Czy marihuana była stosowana w ramach kultu Boga Jahwe? Czy pisarze biblijni, w tym prorocy, również palili konopie? Popatrzmy na dowody.

W 2009 roku polska piosenkarka Dorota Rabczewska znana pod pseudonimem artystycznym Doda podczas wywiadu stwierdziła, iż „bardziej wierzy w dinozaury niż w Biblię”, bo – jej zdaniem – „ciężko wierzyć w coś, co spisał jakiś napruty winem i palący jakieś zioła”¹. Z tego powodu naraziła się na karę grzywny z tytułu obrazy uczuć religijnych. Słowa piosenkarki mogły być nieostrożne i szokujące. Niemniej faktycznie istnieje hipoteza, zgodnie z którą w starożytnym Izraelu stosowano substancje halucynogenne, takie jak marihuana, w celach religijnych. Taką interpretację wspierają też zwolennicy palenia marihuany w celach zarówno duchowych, jak i rekreacyjnych. Ile w tym jednak prawdy?

Temat może wywoływać silne kontrowersje, ponieważ marihuana, czyli suszone liście konopi, są powszechnie uważane za narkotyk, choć miękki. Nie uzależnia fizycznie, ale jednak jest w stanie doprowadzić do zespołu uzależnienia i odstawienia². Znane są również krótko i długoterminowe skutki palenia liści konopi. Do tych pierwszych należą m.in. problemy z koncentracją, obniżony czas reakcji, halucynacje czy nudności. Z kolei długoterminowe skutki to m.in. niekorzystne trwałe zmiany w mózgu, płucach i układzie krwionośnym czy choroby psychiczne takie jak schizofrenia³. Istnieje także coś takiego, jak medyczna marihuana, ale należy stosować ją jedynie tak, jak to zalecają zaufani lekarze⁴.

Sula Benet i jej hipoteza o konopiach w starożytnym Izraelu

Hipotezę o stosowaniu konopi przez starożytnych Izraelitów jako pierwsza wysunęła polska antropolożka Sara Benetowa, znana też jako Sula Benet. W 1936 roku w Warszawie wydała pracę pod tytułem Konopie w wierzeniach i zwyczajach ludowych. W 1967 roku już w Stanach Zjednoczonych wydała uzupełnioną wersję pod tytułem Early Diffusion and Folk Uses of Hemp. Publikacja ta zyskała spory rozgłos, zwłaszcza wśród zwolenników legalizacji marihuany i została choćby przedrukowana kilka razy⁵.

Jakie argumenty przedstawiała Benet? W 30. rozdziale Księgi Wyjścia znajduje się fragment opisujący, jakim olejkiem Mojżesz namaści Namiot Zgromadzenia (zwany też Przybytkiem) oraz Arkę Przymierza i wszystkie inne sprzęty w nim, a także swego brata Aarona i jego synów, aby sprawowali służbę kapłańską. Wersety 22-25 w tym rozdziale brzmią następująco:

I tak powiedział Pan do Mojżesza: Weź sobie najlepsze wonności: pięćset syklów obficie płynącej mirry, połowę z tego, to jest dwieście pięćdziesiąt syklów wonnego cynamonu, i tyleż, to jest dwieście pięćdziesiąt syklów wonnej trzciny, wreszcie pięćset syklów kasji, według wagi z przybytku, oraz jeden hin oliwy z oliwek. I uczynisz z tego święty olej do namaszczania. Będzie to wonna maść, zrobiona tak, jak to robi sporządzający wonności. Będzie to święty olej do namaszczania⁶.

Wersety 23 i 24 wyliczają rośliny, z jakich ma zostać wykonany ów olejek. Uwagę Benet zwróciło hebrajskie wyrażenie pod koniec wersetu 23, którym jest קָנֵה־בֹשֶׂם (kaneh-boszem) tłumaczone jako wonna trzcina. Badaczka stwierdziła, iż po hebrajsku brzmi ono bardzo podobnie, jak greckie słowo κάνναβις (kánnabis), z którego wywodzi się także angielskie słowo cannabis oznaczające konopie. Dodatkowo porównała je z wyrazami pokrewnymi w innych językach, m.in. z arabskim kannab, perskim kenab, czy sanskryckim cana⁷.

Wnioski badaczki

W ten sposób Benet wywnioskowała, iż hebrajskie wyrażenie kaneh-boszem odnosi się nie do trzciny wonnej, ale właśnie do konopi. Uznała, iż do nieporozumienia doszło w III wieku p.n.e. podczas tłumaczenia Starego Testamentu z języka hebrajskiego na grecki, kiedy powstała Septuaginta. Zapisano wtedy hebrajskie wyrażenie po grecku jako καλάμου εὐώδους (kalamu euodus), które nie ma związku z konopiami. Stąd uznała, iż pierwotnie Hebrajczycy stosowali właśnie konopie w celu sprawowania rytuałów świątynnych. Miały one być jednocześnie wdychane, co miało przynosić halucynacje i wywoływać kontakt z Bogiem.

Benet dodatkowo twierdzi, iż w całym Starym Testamencie znajdują się także cztery inne fragmenty, które mówią o konopi. Mają to być: Pieśń nad Pieśniami 4,14 (kaneh), Księga Izajasza 43,24 (kaneh), Księga Jeremiasza 6,20 (kaneh hattow) oraz Księga Ezechiela 27,19 (kaneh) – choćby pomimo faktu, iż nie zawierają one wyrazu boszem.

Marihuana w Biblii – krytyka hipotezy

Sugestie Benet nie spotkały się z większym entuzjazmem ze strony świata akademickiego, zwłaszcza biblistów, językoznawców, leksykografów, a choćby botaników. Warto zresztą pamiętać, iż była ona antropolożką, a nie specjalistką od języków biblijnych. Dowody językowe są dość jednoznaczne.

Przede wszystkim zauważmy, iż hebrajskie wyrażenie kaneh-boszem to nie jeden wyraz, ale dwa. Oba mają swoje odrębne znaczenia. Słowniki języków biblijnych, w tym Hebrajsko-polski i aramejsko-polski słownik Stronga, jednomyślnie podają, iż słowo kaneh (H7070) oznacza przede wszystkim trzcinę lub łodygę. Może także oznaczać trzcinę jako miarę długości wynoszącej 6 łokci, kij mierniczy, szalkę wagi, a także kość ramienia lub staw barkowy⁸. Z kolei wyraz boszem (H1314) oznacza przyprawę, balsam, drzewo balsamowe lub wonność⁹.

Benet twierdziła też, iż w różnych starożytnych językach rdzeń kan może oznaczać zarówno trzcinę, jak i konopie. To też jednak oznacza, iż ten sam wyraz pokrewny w jednym języku może oznaczać co innego w innym języku. Ponadto z czasem wyrazy zmieniają swoje znaczenie. Weźmy polskie słowo odór i angielskie słowo odour. Pierwsze oznacza brzydki zapach, drugie natomiast jakikolwiek zapach. Jest to zatem argument obosieczny.

Botanicy również nie zgadzają się z sugestią Benet, choć identyfikacja dokładnej rośliny przysparza niemało problemów. Wśród propozycji wymienia się: tatarak zwyczajny (Acorus calamus)¹⁰, palczatkę cytrynową (Cymbopogon citratus)¹¹, lasecznicę trzcinowatą (Arundo donax)¹², a choćby znaną nam trzcinę cukrową (Saccharum officinarum)¹³. Wreszcie należy pamiętać, iż biblijne kaneh-boszem było składnikiem olejku do namaszczania, którego się nie spożywało ani nie wdychało.

Marihuana w świątyni żydowskiej?

Powyższe fakty sprawiają, iż hipoteza Benet nie została potraktowana poważnie przez świat akademicki. Okazuje się nieprzekonująca zarówno z punktu widzenia językoznawstwa, jak i botaniki. Niedawno pojawił się jednak jeszcze jeden interesujący argument, tym razem w dziedzinie archeologii, który pozornie działa na korzyść tej hipotezy.

Dotyczy on wykopanych jeszcze w latach 60. XX wieku ruin znajdujących się na wzgórzu Tel Arad na pustyni Negew, 32 km na wschód od miasta Beer-Szewa w linii prostej. Niektóre ruiny zidentyfikowano jako lokalną świątynię. Archeolodzy stwierdzili, iż odnaleźli tzw. miejsce najświętsze, a w nim dwie stele i dwa ołtarze, jeden ołtarz większy, drugi mniejszy. Uznano, iż jedna stela i większy ołtarz były poświęcone Bogu Jahwe, a druga stela i mniejszy ołtarz najprawdopodobniej bogini Aszerze.

Co jednak najbardziej zaskakujące, w 2020 roku badania nad oboma ołtarzami pozwoliły zidentyfikować resztki substancji znajdujących się na nich. Na ołtarzu dla Jahwe odnaleziono resztki kadzidła, a także tłuszczu zwierzęcego, co prawdopodobnie miało na celu przyspieszenie parowania. Jednak na ołtarzu dla Aszery odnaleziono resztki innych substancji: konopi (w postaci kannabinoidów) i odchodów zwierzęcych, które mogły pomagać w łagodnym podgrzewaniu¹⁴. Ciekawe, iż jest to pierwszy raz, kiedy odnaleziono resztki konopi w jakiejkolwiek starożytnej świątyni na Bliskim Wschodzie¹⁵.

Zwolennicy stosowania marihuany powołują się na powyższy przykład, stwierdzając, iż Sula Benet faktycznie mogła mieć rację. A skoro Izraelici stosowali konopie w celach religijnych, to dlaczego nie mielibyśmy robić tego dzisiaj, aby kontaktować się z Bogiem?

Marihuana w kulcie Boga Jahwe – argumenty przeciw

Tylko świątynia jerozolimska

Przeciwko takiej konkluzji można przytoczyć cały szereg faktów. Po pierwsze, zauważmy, iż świątynia w Tel Arad to nie jest świątynia w Jerozolimie. Obie świątynie dzieli 56 km w linii prostej. Oprócz tego zobaczmy, co jest napisane w Księdze Powtórzonego Prawa i w Księdze Jozuego:

Bacz, byś nie składał swych ofiar całopalnych na każdym miejscu, które zobaczysz, bo całopalenia swe będziesz składał tylko na miejscu, które sobie obierze Pan pośród jednego z twoich pokoleń, i tam zaniesiesz wszystko, co ja ci nakazuję¹⁶.

Jeśli ziemia waszego dziedzictwa jest nieczysta, przejdźcie do kraju, który jest dziedzictwem Pana, gdzie wznosi się przybytek Pana, i obierzcie mieszkanie pomiędzy nami. Nie buntujcie się jednak przeciw Panu i nie buntujcie się przeciwko nam, budując sobie ołtarz poza ołtarzem Pana, Boga naszego¹⁷.

Zgodnie z powyższymi fragmentami biblijnymi Bóg Jahwe wprost nakazał, aby ofiary składać Mu jedynie w tej świątyni, którą On sankcjonuje. Składanie ofiar ze zwierząt w innych miejscach, także nominalnie na Jego cześć, było nieposłuszeństwem i było przez Niego karane.

Niewierność Izraelitów względem Boga

To prowadzi nas do drugiego faktu mówiącego, iż starożytny Izrael nie zawsze był wierny wobec Boga. Wręcz przez zdecydowaną większość swojej historii od Mojżesza do najazdu króla Nabuchodonozora II Izraelici odchodzili od wierności Bogu. Wdawali się w bałwochwalstwo, czcząc także inne bóstwa, w tym Aszerę. Oto co mówi Biblia:

I wymyślili sobie Izraelici rzeczy przewrotne na przekór Panu, Bogu swemu. Zbudowali sobie wyżyny we wszystkich swoich miejscowościach – od wieży strażniczej aż do miasta warownego. Ustawili sobie stele i aszery na każdym wyniosłym pagórku i pod każdym drzewem zielonym. I składali ofiary kadzielne tamże, na wszystkich wyżynach, podobnie jak ludy, które Pan usunął przed nimi. Popełniali czyny grzeszne, drażniąc Pana. […] Również Juda nie przestrzegał poleceń Pana, Boga swego, i naśladował obyczaje, które Izrael wprowadził¹⁸.

Dzięki takim tekstom wiemy, iż Bóg Jahwe sprzeciwiał się kultowi wszelkich innych bogów poza Nim. Ponadto sprzeciwiał się wszelkim innym miejscom kultu poza tym, które wybrał, w Jerozolimie. Innymi słowy, wszelki inny kult, w tym taki jak w Tel Arad z kultem Aszery (w powyższym fragmencie pod wyrazem aszery kryją się posągi na cześć tej bogini) był przez Boga na cenzurowanym.

Marihuana tylko dla bogini Aszery?

Można też wspomnieć trzeci fakt. Zauważmy, iż choćby w świątyni Tel Arad kapłani nie ofiarowali konopi Bogu Jahwe, a jedynie bogini Aszerze. Pozostałości po konopi znaleziono bowiem tylko na ołtarzu poświęconemu właśnie jej¹⁹. A zatem choćby tam kapłani teoretycznie próbowali zachować kult Jahwe zbliżony do tego w świątyni jerozolimskiej. Wszystkie te fakty nie potwierdzają poglądu, iż marihuana była używana w kulcie Boga Jahwe.

Marihuana w starożytnym Izraelu – podsumowanie

Podsumowując, ani lingwistyczne domysły Benet, ani odkrycia archeologiczne w Tel Arad nie stanowią argumentu za tym, aby chrześcijanie stosowali marihuanę. Niezależnie od tego, czy chodzi o cele religijne, czy rekreacyjne. Nie ma żadnych dowodów na to, iż biblijni kapłani stosowali marihuanę lub inne produkty konopi w celach rytualnych. Nie ma też dowodów na to, iż prorocy biblijni (w tym autorzy ksiąg biblijnych) kontaktowali się z Bogiem dzięki jakichkolwiek narkotyków.

Wywoływanie odmiennych stanów świadomości dzięki środków odurzających, włącznie z substancjami halucynogennymi, w celach religijnych i rytualnych ma długą historię. W ten sposób szamani z wielu stron świata rzekomo kontaktują się z bogami czy duchami (jednak w teologii chrześcijańskiej istoty te znane są jako demony). Dlatego skojarzenie tych praktyk z kultem Boga Jahwe może być kuszące. Ale Bóg ani nie wymagał, ani nie pozwalał na takie praktyki. Od kapłanów wymagał absolutnej trzeźwości, jak czytamy w Księdze Kapłańskiej:

Następnie Pan powiedział do Aarona: Kiedy będziecie wchodzić do Namiotu Spotkania, ty i synowie twoi, nie będziecie pić wina ani sycery, abyście nie pomarli! To jest ustawa wieczysta dla wszystkich waszych pokoleń, abyście rozróżniali między tym, co święte, a tym, co nieświęte, między tym, co nieczyste, a tym, co czyste, abyście nauczali Izraelitów wszystkich ustaw, które Pan ogłosił wam przez Mojżesza²⁰.

My też zrobimy dobrze, jeżeli stale będziemy zachowywać trzeźwość umysłu.

Zapraszamy także do lektury następujących artykułów:

Teoria „naćpanej małpy” – czy człowiek wyewoluował dzięki halucynogenom?
Jerycho – miasto palm
Przykazania Boże – zmienne czy niezmienne?
Zaratusztrianizm a początki judaizmu

Przypisy

Słowa Dody o autorach Biblii. W Strasburgu zapadł wyrok, Polska Agencja Prasowa, 16.09.2022, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1426657%2Cslowa-dody-o-autorach-biblii-w-strasburgu-zapadl-wyrok.html [dostęp: 21.01.2025].
Czy marihuana uzależnia?, Ośrodek Terapii Uzależnień Krajna, 28.04.2023, https://centrumkrajna.pl/czy-marihuana-uzaleznia/ [dostęp: 21.01.2025].
Marijuana (Cannabis, Weed), Cleveland Clinic, 05.11.2023, https://my.clevelandclinic.org/health/articles/4392-marijuana-cannabis [dostęp: 21.01.2025].
K. Słomiak, Marihuana medyczna – na czym polega leczenie konopiami?, DOZ.pl, 13.09.2023, https://www.doz.pl/czytelnia/a13294-Marihuana_medyczna_co_warto_o_niej_wiedziec [dostęp: 21.01.2025].
S. Benet, Early Diffusion and Folk Uses of Hemp, w: V. Rubin, L. Comitas (red.), Cannabis and Culture, 1975, s. 39-49, https://www.xn--4dbcyzi5a.com/wp-content/PDF/EARLY-DIFFUSION-AND-FOLK-USES-OF-HEMP-SULA-BENET.pdf [dostęp: 21.01.2025].
Księga Wyjścia 30,22-25.
S. Benet, Early Diffusion…, op. cit.
W. Chrostowski (red.), קָנֵה qāneh, w: Hebrajsko-polski i aramejsko-polski słownik Stronga, Oficyna Wydawnicza VOCATIO, Warszawa 2017, s. 961.
W. Chrostowski (red.), בֶּשֶׂם beŝem, w: Ibid., s. 177.
J. McClintock, J. Strong (red.), Calamus, w: Cyclopaedia of Biblical, Theological and Ecclesiastical Literature, vol. 2, Harper & Brothers, 1891, s. 17.
L. J. Musselman, Figs, dates, laurel, and myrrh: plants of the Bible and the Quran, 2007, s. 73.
E. G. Hirsch, REED, w: I. Singer et al. (red.), Jewish Encyclopedia, vol. 10, 1906, s. 346b.
E. L. Abel, Marihuana, the first twelve thousand years (wersja PDF), Springer, 1980, p. 27, http://files.meetup.com/18500005/Abel.%20marihuana%20the%20first%20twelve%20thousand%20years.pdf [dostęp przez Internet Archive Wayback Machine: 10.03.2016].
E. Arie, B. Rosen, D. Namdar, Cannabis and Frankincense at the Judahite Shrine of Arad, Journal of the Institute of Archaeology of Tel Aviv University, vol. 47(1), 28.05.2020, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03344355.2020.1732046 [dostęp: 21.01.2025].
D. Herman, Cannabis in the Service of the Lord?, Danny the Digger, 06.2020, https://dannythedigger.com/6-2020-cannabis-in-the-service-of-the-lord/ [dostęp: 21.01.2025].
Księga Powtórzonego Prawa 12,13-14.
Księga Jozuego 22,19.
II Księga Królewska 17,9-11.19.
E. Arie, B. Rosen, D. Namdar, op. cit.
Księga Kapłańska 10,8-11.