Ludzie łowili ryby przy pomocy sieci już 16 tys. lat temu

Zdjęcie: Połów ryb sieci rybackie archeologia kultura magdaleńska


Nowe metody obrazowania pozwoliły niemieckim naukowcom dostrzec na kawałkach skał odkrytych na stanowisku archeologicznym Gönnersdorf na brzegach Renu skomplikowane ryciny ryb, którym towarzyszą wzory przypominające siatkę. Badacze zinterpretowali je jako przedstawienia sieci rybackich lub pułapek.


Na stanowisku archeologicznym Gönnersdorf na brzegach Renu w Niemczech odkryto ponad 400 grawerowanych plakietek łupkowych. Skalne fragmenty był w przeszłości szeroko badane, jednak dopiero najnowocześniejsze technologie obrazowania, w tym obrazowanie z przekształceniem odbicia (z j. ang. Reflectance Transformation Imaging, RTI) pozwoliło dostrzec niuanse wyrytych na łupkach obrazów. Rysunki na ośmiu łupkowych tabliczkach wydają się przedstawiać połów ryb przy pomocy sieci, co sugeruje, iż stosowanie tej techniki może być znacznie starsze, niż dotychczas sądzono. Wyryte ryciny datowane są na 15 800 lat.


Rezultaty oraz opis badań ukazał się na łamach pisma „PLOS ONE” (DOI: 10.1371/journal.pone.0311302).


Pradawna osada


Na brzegach Renu, w miejscu, gdzie w tej chwili mieści się miejscowość Gönnersdorf, 16 tys. lat temu znajdowała się osada. Odkryto ją w 1968 roku podczas prac budowlanych. Natrafiono wówczas na kamienne narzędzia oraz kości. Z czasem odkopano całą, prehistoryczną osadę z epoki lodowcowej. Pozostałości bytności naszych przodków zachowały się wyjątkowo dobrze dzięki warstwie pumeksu z pobliskiego wulkanu Laacher See.


Stanowisko Gönnersdorf jest jednym z największych i najlepiej zbadanych stanowisk z późnej fazy ostatniego zlodowacenia. Archeolodzy wskazują, iż żyli tu przedstawiciele kultury magdaleńskiej, która słynie z produkcji dość wyrafinowanych narzędzi, biżuterii, figurek i innych przykładów pradawnej sztuki. Na miejscu wykopalisk natrafiono na różnorakie wisiorki i figurki wykonane z kości zwierząt czy drewna. Znaleziono też narzędzia i broń. Odkryto również 406 kawałków łupku pokrytych rycinami.


W nowych badaniach naukowcy z Monrepos, wydziału Leibniz-Zentrum für Archäologie oraz z Durham University wykorzystali najnowocześniejsze zdobycze techniki, by lepiej przyglądnąć się przedstawieniom pokazanym na kawałkach łupków. Obrazowanie z wykorzystaniem technologii RTI pokazało rysunki w najdrobniejszych szczegółach, ujawniając m.in. wizerunki ludzi i zwierząt łownych, w tym dzikich koni, nosorożców włochatych, reniferów i mamutów, które były najważniejsze dla przetrwania grupy ludzi z późnego paleolitu, która zamieszkiwała osadę około 15 800 lat temu. Na płaskich, łupkowych płytkach badacze odkryli też najwcześniejsze znane dowody na metody połowu ryb stosowane przez naszych przodków.


Połowy w użyciem sieci


Na łupkach badacze dostrzegli kilka rysunków ryb pokrytych wzorami przypominającymi kratkę, które zinterpretowali jako przedstawienia sieci rybackich lub pułapek. Chociaż wiadomo, iż ryby stanowiły część diety paleolitycznych łowców-zbieraczy w tamtym czasie, do tej pory nie istniały żadne dowody na to, w jaki sposób ryby były łowione.


Badacze twierdzą, iż „centralne położenie ryby między liniami, które wyraźnie na nie nachodzą i które przekraczają je rozmiarem sugerują, iż kratki te czy linie przedstawiają sieć lub pułapkę, w którą zaplątały się ryby”. „Kolejność, w której najpierw grawerowane są motywy ryb, a następnie motywy siatki, podkreśla celowy proces artystyczny i projekt, silnie sugerujący przedstawienie zwierzęcia, które początkowo swobodnie pływało, a następnie zostało uchwycone przez sieci” – wyjaśniają w publikacji badacze. Autorzy sugerują też, iż ryciny nie miały przedstawiać ryb per se, ale raczej dynamiczny akt lub koncepcję połowu ryb.


Założenie to poparte jest faktem, iż ryby pokazane na rysunkach znacznie różnią się od innych przykładów fauny i flory znalezionych na łupkach z Gönnersdorf. W przeciwieństwie do „szczegółowych i naturalistycznych przedstawień innych gatunków zwierząt”, ryby „charakteryzują się abstrakcją i minimalizmem”, co sugeruje, iż starożytni artyści byli bardziej zainteresowani techniką połowów niż rybami.


Produkcja sieci rybackich


Uzyskane przy pomocy technologii RTI obrazy stanowią najwcześniejsze znane przedstawienia połowów z użyciem sieci lub pułapek i służą jako przypomnienie, iż technologie, które nie przetrwały w zapisie kopalnym, mogą mieć znacznie starsze korzenie, niż się powszechnie przyjmuje.


Ale z czego mieszkańcy osady robili sieci? Badacze wskazują, iż odkryte na stanowisku archeologicznym figurki przedstawiają ubrane postacie. Sugeruje to, iż paleolityczni twórcy mieli już dostęp do tekstyliów. Takie tkaniny mogły być wykonane z włóknistych roślin, takich jak mlecz lub pokrzywa i mogły być używane także do produkcji sieci rybackich.


Odkrycia te rzucają światło na aspekty magdaleńskiej praktyki, sugerując, iż przedstawienia zwierząt wodnych i technologii połowowych nie miały jedynie utylitarnego charakteru, ale były osadzone w szerszych ramach symbolicznych. To badanie wzmacnia nasze zrozumienie interakcji ludów magdaleńskich ze środowiskiem wodnym, ujawniając wyrafinowaną symbiozę między adaptacją ekologiczną a ekspresją artystyczną. Prace te pogłębiają też naszą wiedzę na temat diety paleolitycznych ludów zbieracko-łowieckich zamieszkujących obecny kraj związkowy Nadrenia-Palatynat.


Źródło: IFLScience, Leibniz-Zentrum für Archäologie, fot. Robitaille et al., 2024, PLOS ONE, CC-BY 4.0