Kim są „wredne dziewczyny” i jak je rozgryźć

Myślisz, iż Królowa Pszczół, Pomocnica czy Aspirująca to tylko odrealnione postacie z amerykańskich filmów, a twoja córka nigdy nie mogłaby zachować się tak okropnie wobec innej dziewczynki? A co, jeżeli się mylisz?

Młoda bohaterka, grana przez Lindsay Lohan, po latach nauki w ramach edukacji domowej dołącza do swoich rówieśników w liceum. Drugiego dnia, zupełnym przypadkiem, zostaje zaproszona do stolika najbardziej popularnych dziewczyn w szkole. Bardzo gwałtownie okazuje się jednak, iż relacje z nimi to prawdziwa wojna podjazdowa – pełna manipulacji, plotek i emocjonalnych rozgrywek. Widziałaś ten kultowy film z 2004 roku?
Oglądałaś z przymrużeniem oka, bo przecież to tylko film, a scenariusz na pewno był mocno podkręcony, poza tym to komedia i w dodatku o amerykańskich nastolatkach. U nas na pewno nic takiego nie mogłoby się wydarzyć…
No dobrze, a co, jeżeli ci powiem, iż scenariusz do filmu Wredne dziewczyny powstał na podstawie książki Queen Bees and Wannabes („Królowe Pszczół i ich naśladowczynie”) Rosalind Wiseman, która zawarła w niej swoje spostrzeżenia i obserwacje poczynione po ponad dziesięciu latach pracy z nastoletnimi dziewczynami? Co, jeżeli większość scen w filmie wydarzyła się naprawdę?

To może być szok, ale…

Według autorki:
– 99,9% dziewczyn plotkuje.
– jeżeli twoja córka skończyła 12 lat, to prawdopodobnie ktoś już nazwał ją „dziwką” lub „szmatą” albo ona kogoś tak nazwała (nawet jeżeli ty nigdy nie słyszałaś, żeby kiedykolwiek powiedziała takie słowo).
– Twoje dziecko kłamie. choćby jeżeli zaprzecza, iż to robi, i choćby jeżeli ty sama uważasz, iż zawsze jest z tobą szczere.
– Twoje dziecko wszystkiemu zaprzeczy. choćby wobec niepodważalnych dowodów.

Ale jednocześnie Wiseman uspokaja: to wszystko jest normalne i jest po prostu częścią życia naszych dzieci. Wcale nie czujesz się uspokojona? To też normalne. Jako rodzice nie chcemy, a często po prostu nie potrafimy spojrzeć na nasze córki czy synów bez idealizacji. Tak bardzo chcemy, żeby nasze dzieci były wyłącznie dobre, bezproblemowe i sympatyczne dla innych, iż choćby gdy czujemy, iż właśnie kłamią nam w żywe oczy, to odpuszczamy, aby nie burzyć tych wyobrażeń. To naturalny mechanizm obronny.
Poza tym, gdy widzimy, iż nasza córka (czy syn) jest przy nas miła i spokojna, to w głowie nam się nie mieści, iż w grupie rówieśników może zachowywać się zupełnie inaczej i prezentować wręcz inną osobowość. Ale tak działa właśnie dynamika grupy i to nie tylko na dzieci – na dorosłych również. Dlatego oczekiwanie, iż nasze nastoletnie dziecko, otoczone swoimi koleżankami i kolegami, wśród których ma określoną pozycję, zaryzykuje jej utratę i zachowa się zgodnie z rodzinnymi wartościami, a nie zgodnie z presją otoczenia, jest po prostu absurdalne.
Co możemy zrobić? Starać się zrozumieć, jak ta dynamika grupy wygląda, i wykazać się empatią. Bo nasze dzieci, kiedy znajdują swoje miejsce wśród rówieśników, zrobią bardzo dużo, żeby przetrwać i je zachować.

Raport dziennikarski Fundacji Kosmos dla dziewczynek o przemocy relacyjnej dziewczynek.

Dziewczyńskie psychologiczne wojny podjazdowe

Poradnik PDF

Dziewczyńskie psychologiczne wojny podjazdowe.
Raport dziennikarski Fundacji Kosmos dla dziewczynek
o przemocy relacyjnej dziewczynek.

Silna i piękna

Skąd się w ogóle biorą „wredne dziewczyny”? Według Wiseman to efekt naszej kultury, bo chociaż nie zachęcamy bezpośrednio dziewczynek do tego, żeby były wredne, to na pewno zachęcamy je do tego, żeby były starsze, niż są. Wymagamy od nastolatek, żeby były odpowiedzialne, komplementujemy, gdy zachowują się dojrzale, wszyscy powtarzają, iż emocjonalnie dojrzewają one szybciej niż chłopcy. Dla dziewczynek to przekaz, iż mają być starsze i tak się zachowywać, ale tak naprawdę żadna z nich nie wie, co to dokładnie znaczy.
Jednocześnie filmy, seriale oraz magazyny pokazują bardzo określone standardy zarówno piękna, jak i statusu społecznego. Reklamy skierowane do dziewczynek często ukazują je jako „małe dorosłe”, a postawę silną i asertywną przedstawiają w taki sposób, iż łatwo ją pomylić z narcystycznym rysem. Przekazy wzmacniające dziewczynki tak bardzo skupiły się na ukazywaniu ich siły i dojrzałości, iż przestały tworzyć przestrzeń na bezsilność, lęk czy porażkę.
Te pomieszane komunikaty dają bardzo niejasne wskazówki. Ale cały czas dominuje kilka – bycie piękną, zamożną i silną, w rozumieniu: nieokazującą słabości – to przepis na sukces.

Nasza kultura jest też pełna „wrednych” treści – lubimy plotkarskie magazyny i portale, w filmach i serialach zawsze pojawiają się takie postacie, które chociaż są nieprzyjemne dla innych, mają wysoką pozycję w grupie. Niech za przykład posłuży bijąca rekordy popularności Sukcesja – serial właśnie o rozgrywkach w obrębie grupy wrednych, zamożnych i wpływowych ludzi. Tylko iż w tym wypadku są to dorośli. Ale nie musimy szukać przykładów w popkulturze, wystarczy spojrzeć na przywódców największych państw oraz ich kolegów miliarderów lub celebrytów. To wszystko są wzorce, z których czerpią nasze dzieci, czy się nam to podoba, czy nie.
Przyglądając się szkolnej dynamice, musimy pamiętać, iż popularność oraz władza są tak samo pociągające dla dzieci, jak dla dorosłych. A siła wpływu grupy działa dokładnie tak samo – niezależnie od wieku.
Natomiast to, co odróżnia nastolatki od nas, to iż nigdy później wpasowanie się w określone standardy nie będzie dla nich tak ważne jak w okresie dojrzewania.

Przewodnik po szkolnym dramacie

W filmie Wredne dziewczyny główna bohaterka, która nigdy wcześniej nie chodziła do szkoły, od dwójki sympatycznych „wyrzutków” szkolnych dostaje coś w rodzaju instrukcji.
Opisują jej dokładnie, w którym miejscu kto siedzi, kim są osoby z poszczególnych grupek i jak to się ma do ich popularności. Szkoły w Polsce nie są aż tak mocno wewnętrznie zhierarchizowane, zwykle nie mamy też przerw na lunch w stołówce, w której każda grupa ma swój stolik. Ale są popularne dziewczyny, wokół których tworzy się pewna określona dynamika. Wiseman rozłożyła tę dynamikę na poszczególne postaci i opisała każdą z nich.

Oczywiście nie chodzi o to, żeby szufladkować nasze dzieci i ich rówieśniczki. Pamiętajmy, iż każdy z opisów jest rodzajem uproszczenia. Jego główny cel to zaznajomienie nas ze specyfiką szkolnej dynamiki, żebyśmy mogli wspierać nasze córki, niezależnie od tego, jakie miejsce w grupie zajmują. Bo jak ten tekst pokaże, praktycznie każda postawa czy rola, jaką dzieci przyjmą, niesie ze sobą ogromny koszt, często przewyższający kuszące korzyści.

No to jak, jesteś gotowa poznać tytułową Królową Pszczół i resztę?

Pierwsza książka wydana przez twórczynie magazynu Kosmos dla Dziewczynek!

„Przewodnik po koleżankowaniu się. O przyjaźni, samotności i wszystkim, co pomiędzy”

Najważniejszą i centralną postacią grupy jest tytułowa Królowa Pszczół – to dziewczyna, która ma wszystkie atrybuty legitymizujące jej popularność i władzę.

Ma urodę, pieniądze, charyzmę, siłę, ale też pewien rodzaj inteligencji społecznej, która pozwala jej poruszać się z wielką swobodą w zagmatwanych relacjach, a co za tym idzie – gwałtownie uczy się manipulować innymi.
Autorka rozróżnia dwa rodzaje popularności – dobrą oraz złą, podkreślając, iż bycie popularną nie musi oznaczać od razu bycia niemiłą czy wykorzystującą swój wpływ przeciwko innym, dla własnych korzyści. Jednak postać Królowej Pszczół jest tutaj uosobieniem właśnie tej ciemnej strony.

Twoja córka wchodzi w rolę Królowej Pszczół, jeśli:

• Inne osoby robią to, co ona chce.

• Często jest naśladowana i narzeka na to.
• Jest w centrum uwagi, gdy przebywa w grupie.
• Świetnie przekonuje innych do swojego zdania – zarówno przyjaciółki, jak i nauczycielki czy rodziców.
• Nie bierze (albo bardzo niechętnie bierze) odpowiedzialności, gdy kogoś zrani.
• Jeśli uważa, iż została skrzywdzona, czuje, iż ma prawo do zemsty, i ją realizuje.
• Ma wewnętrzne poczucie bycia lepszą od innych.

Zyski: Ma władzę i kontrolę nad otoczeniem i znajduje się w centrum uwagi.

Straty: Relacje, które buduje w tej roli, nie są oparte na prawdziwym wsparciu, zaufaniu czy trosce. To sprawia, iż taka dziewczyna może mieć trudność z przyznaniem się, iż ma problem lub jest przytłoczona, ponieważ inni oczekują od niej, iż będzie mieć wszystko pod kontrolą.

Najbliższą osobą i prawą ręką Królowej Pszczół jest Pomocniczka. To dziewczyna, która będzie ją wspierać niezależnie od sytuacji. We dwie stanowią bardzo silny duet i mają ogromny wpływ na inne dziewczyny.

Twoja córka wchodzi w rolę Pomocniczki, jeśli:

• Jest zazdrosna o inne bliskie osoby wokół Królowej Pszczół.
• Królowa Pszczół jest dla niej większym autorytetem niż rodzice.
• Masz wrażenie, iż jej najlepsza przyjaciółka nią manipuluje.

Zyski: Jej przyjaźń jest wyjątkowo silna i daje jej dużą władzę oraz popularność.
Straty: Będąc w tej roli, może zapomnieć, jak to jest mieć własne zdanie, a jej poczucie wartości będzie zależne od akceptacji jej popularnej przyjaciółki.

Kolejną postać w dziewczęcym świecie Wiseman nazywa Bankierką, twierdząc, iż informacje to najważniejsza waluta również wśród dziewczynek. Bankierka jest cicha i wycofana, ale jednocześnie jest świetną obserwatorką.

Chociaż wydaje się, iż jest neutralna, to na co dzień zdobywa bardzo dużą wiedzę o innych nastolatkach, którą może potem wykorzystać, aby stworzyć konflikt lub osłabić czyjąś pozycję.

Twoja córka wchodzi w rolę Bankierki, jeśli:

• Jest bardzo tajemnicza.
• Myśli w sposób złożony i strategiczny.
• Wydaje się przyjaciółką wszystkich.
• Rzadko jest przedmiotem kłótni.
• Rzadko bywa wykluczana z grupy.

Zyski: Władza, bo może tworzyć konflikty, nie wchodząc w nie bezpośrednio.
Straty: Kiedy inne osoby zorientują się, iż są przez nią manipulowane, mogą odwrócić się od niej, co może być dla Bankierki bardzo bolesnym doświadczeniem.

Podczas gdy Bankierka nakręca dramaty, Posłanka wydaje się osobą, która dąży do zgody i pomaga ją osiągnąć.

Ale to tylko pozory. Tak naprawdę Posłanka uwielbia być w centrum konfliktu i stawiać się w roli kogoś, kto wszystkich pogodzi. W ten sposób buduje swoje poczucie pewności.

Twoja córka wchodzi w rolę Posłanki, jeśli:

• Uwielbia dramaty.
• Bardzo chce „pomagać” rozwiązywać konflikty.

Zyski: Bycie osobą, która doprowadza do pogodzenia lub zerwania przyjaźni. Dorośli często uważają, iż ma dobre intencje. Może być postrzegana jako pomocna osoba.
Straty: Może zostać łatwo wykorzystana lub zmanipulowana, a potem odrzucona.

Dziewczyną, która bardzo chce należeć do popularnej grupy i stara się z całych sił, jest Aspirująca (czyli właśnie Wannabe z tytułu).

Stara się naśladować zachowanie czy ubiór, ale nigdy nie czuje się w pełni zaakceptowana. W pogoni za tym poczuciem może całkowicie zatracić siebie i to, co jest dla niej ważne.

Twoja córka wchodzi w rolę Aspirującej, jeśli:

• Bardzo ważne są dla niej oczekiwania i zdanie innych dziewczyn. Stawia je wyżej niż własne opinie.
• Jej preferencje względem ubioru, przyjaciół itd. mogą się ciągle zmieniać. Są zależne od tego, co mówi i robi Królowa Pszczół.
• Ma trudności z wyznaczaniem własnych granic i komunikowaniem ich innym.
• Nie potrafi odróżnić, czego sama chce, od tego, czego chce grupa.
• Przestaje robić rzeczy, które lubi, z powodu dezaprobaty grupy.
• Unika konfliktów.

Zyski: Poczucie przynależności do grupy.
Straty: Utrata własnych granic, wzmocnienie niskiego poczucia własnej wartości.

Jak pisze Rosalind Wiseman, tę postawę dobrze zna również wiele dorosłych kobiet. Wszystkie wchodzimy w rolę Aspirującej na jakimś etapie naszego życia, a czasem nigdy nie wychodzimy z tej roli. Społecznie jesteśmy trenowane do bycia „miłymi”. To powoduje, iż aby sprostać tym oczekiwaniom, jesteśmy gotowe porzucić nasze potrzeby, a choćby wewnętrzne poczucie tego, co jest w zgodzie z nami, a co nie. Aspirujące myślą, iż im bardziej się dopasują, tym bardziej będą lubiane. Niestety, jest na odwrót – im bardziej rezygnują z siebie, tym gorzej są traktowane.

Kolejną postacią jest Cel (Target). To dziewczyna upokarzana, wyśmiewana lub wykluczana przez popularną grupę.

Może być kimś spoza grupy, ale czasem członkinie konfliktują się między sobą. Celem można się stać z powodu ubioru, zachowania, pochodzenia – wszystkiego, co odbiega od norm akceptowanych przez grupę.

Twoja córka zostaje obsadzona w roli Celu, jeśli:

• Czuje się bezsilna wobec krzywdzących zachowań innych dziewczyn.
• Ma poczucie osamotnienia. Uważa, iż nikt jej nie wesprze.
• Czuje się izolowana.
• Ukrywa swój ból, odrzucając innych jako pierwsza i mówiąc, iż nikogo nie lubi.
• Twoja córka może nie chcieć ci powiedzieć o tym, iż jest wykluczana lub zastraszana, bo często z byciem Celem wiąże się wstyd i upokorzenie.

Zyski: Wiseman podkreśla, iż chociaż to ogromnie bolesne i trudne doświadczenie, ma ono w sobie ukryte korzyści, widoczne dopiero po jakimś czasie – choć oczywiście w żaden sposób nie chodzi o akceptowanie takiej sytuacji. Autorka pokazuje, iż osoby, które doświadczyły nękania, rozumieją bardzo dobrze, jaki jest koszt dopasowania się do grupy; i dlatego tworzą później prawdziwe i szczere przyjaźnie, które nie opierają się na popularności czy statusie społecznym.
Straty: Bezradność oraz wstyd z powodu odrzucenia i okrucieństwa ze strony rówieśników. Mogą pojawić się lęki oraz niepokój, które wpłyną choćby na zdolność do szkolnej nauki.

Osobą, która dostrzega okrucieństwo, jakiego doświadcza Cel, jest Rozdarta Obserwatorka. Chciałaby pomóc, ale boi się, iż jej działania pogorszą sytuację. Sama też nie chce stać się celem. Dlatego milczy, chociaż wewnętrznie przeżywa konflikt.

Twoja córka wchodzi w rolę Rozdartej Obserwatorki, jeśli:

• Często musi wybierać między przyjaciółkami.
• Próbuje zadowolić wszystkich.
• Nie potrafi mówić „nie” swoim przyjaciółkom i przyjaciołom.
• Unika konfliktów. Boi się konfrontacji.

Zyski: Kiedy milczy, jest akceptowana w grupie. Dzięki temu ma określoną pozycję i status w szkolnej społeczności.
Straty: Mimo iż jej wewnętrzny kompas pokazuje, co jest dobre, a co złe, i niesie w sobie niezgodę na krzywdzące zachowania – to z lęku przed siłą grupy i jej przywódczynią porzuca swoją własną siłę, głos i sprawczość.

Każda z powyżej przytoczonych postaw opisanych w książce przez Wiseman powoduje, iż prezentująca ją dziewczynka traci bardzo dużo w zamian za akceptację, popularność i przynależność. Traci szansę na prawdziwe, szczere i wspierające relacje z rówieśniczkami, a przy tym bycie w zgodzie ze sobą.

Nastolatki niestety często nie zdają sobie sprawy z tego, jak wielki koszt ponoszą, tworząc między sobą te skomplikowane zależności. Czy jest jakieś wyjście z tej sytuacji?
Autorka wskazuje na jeszcze jedną postać, nazywając ją Mistrzynią – postawę, która niesie w sobie potencjał pozytywnej zmiany. Według Wiseman każda dziewczynka ma w sobie jej potencjał, który dorośli mogą wspierać. A to wsparcie jest nieodzowne, bo Mistrzyni musi na różnych etapach zmierzyć się z ogromnymi wyzwaniami, takimi jak presja grupy, cudze opinie i oczekiwania, możliwość odrzucenia lub stania się celem.

Twoja córka jest Mistrzynią, jeśli:

• Nie należy tylko do jednej grupy.
• Potrafi się swobodnie poruszać pomiędzy różnymi grupami.
• Nie chce wykluczać innych ludzi.
• Nie przejmuje się presją związaną z tym, jak powinna się ubierać lub zachowywać.

Zyski: Jest lubiana za to, kim jest. Jej poczucie wartości nie opiera się tylko na przynależności do grupy.
Straty: Kiedy stanie po stronie krzywdzonej osoby, sama może stać się celem.

Teraz, kiedy już masz przewodnik po dynamice szkolnego dramatu, możesz przyjrzeć się dokładnie i odkryć, w jaką rolę może wchodzić twoja córka. Nie chodzi tutaj o to, żeby wyłapywać Królowe Pszczół i ich Pomocniczki, a potem zawstydzać za taką postawę.

Ale zacznijmy dostrzegać i przyznawać, iż dziewczynki nie są tylko miłe. Pozwólmy, aby były ludźmi z całym spektrum ludzkich zachowań i emocji. Tylko wtedy, kiedy przestaniemy udawać i oczekiwać, iż nastolatki będą „miłe” i „grzeczne”, będziemy mogli oczekiwać od nich, iż za swoje wredne zachowanie wezmą odpowiedzialność.

Co możesz zrobić, aby wzmocnić dobre zachowania swojego dziecka, niezależnie od tego, którą z postaw reprezentuje:

1. Jak podkreśla autorka, zawsze warto najpierw przyjrzeć się sobie. Czy plotkujesz o innych? Czy zdarza ci się skomentować w krytyczny sposób ubiór lub zachowanie innej osoby? To niezwykle ważne, żebyśmy przyglądali się naszym własnym postawom, zwłaszcza gdy chcemy zmienić postawę naszych dzieci. Nasz komunikat wobec nich nie będzie odbierany jako autentyczny i spójny, gdy będziemy krytykować u nich zachowania, którym sami ulegamy. Warto również zwrócić uwagę na to, jakie mamy przekonania. Wiseman proponuje się zastanowić, czy przypadkiem nie zależy nam na tym, aby nasza córka „była na topie” i dominowała w grupie? A może masz zupełnie inne przekonania dotyczące twojego dziecka? Przyjrzyj się im.
2. Nie „zabijaj” komunikacji. Kiedy rozmawiasz z córką, staraj się nie oceniać. Stwórz przestrzeń do wymiany, żeby tak naprawdę zrozumieć, co się dzieje. Nie mów „bo ty zawsze…”, „ja tak nigdy nie miałam” – autorka nazywa takie teksty land mines, czyli miny lądowe: są to pułapki, przez które nasze dziecko zamknie się w sobie i nie będzie chciało dłużej rozmawiać. Pytaj raczej: „jak się z tym czujesz?”, „co o tym sądzisz?”. jeżeli nastolatka poczuje się wysłuchana, wzrasta szansa na to, iż przyjdzie do ciebie z problemem.
3. Jeśli twoja córka zachowała się krzywdząco wobec innej osoby, bardzo ważne jest, aby, przy twoim wsparciu, wzięła odpowiedzialność za swoje zachowanie. Nie zostawiaj sytuacji do samodzielnego rozwiązania dziewczynom, które mogą nie mieć do tego kompetencji ani zasobów – bo są dziećmi.
4. Wskazuj adekwatne postawy i wspieraj ją w prezentowaniu ich. Zarówno przy stawianiu własnych granic, gdy ktoś je przekracza, jak też w rozumieniu, iż nie wolno przekraczać cudzych. Wzmacniaj empatię u swojej córki, zapytaj, jak ona by się poczuła na miejscu skrzywdzonej osoby.
5. I najważniejsze: pokazuj swojej nastolatce, iż prawdziwa wartość nie jest związana z popularnością czy statusem, ale z byciem w zgodzie ze sobą i własnym wewnętrznym kompasem.

Ciąg dalszy nastąpi:
Bardziej szczegółowe porady oraz przewodnik po poszczególnych postawach wśród rodziców znajdziesz w kolejnym artykule dotyczącym „wrednych dziewczyn” i dynamiki szkolnego dramatu.
Korzystałam z książki Rosalind Wiseman Queen Bees and Wannabes oraz z filmu Wredne dziewczyny (reż. Mark Waters, 2004).

Podobał Ci się ten artykuł
i chcesz więcej wartościowych treści?

Podobał Ci się ten artykuł
i chcesz więcej wartościowych treści?