Grzyby-zombie zachowane w bursztynie sprzed 100 mln lat

Zdjęcie: Grzyby-zombie zachowane w bursztynie sprzed 100 mln lat


Grzyby zmieniały owady w bezbronne zombie już prawie 100 milionów lat temu. Świadczy o tym kawałek bursztynu znaleziony w Mjanmie, w którym naukowcy zidentyfikowali mrówkę oraz muchę z owocnikiem grzyba wyrastającym z jej głowy.


Na terenach dzisiejszej Mjanmy (dawniej Birma) znaleziono kawałek bursztynu, w którym zachowane zostały mrówka oraz mucha zainfekowane grzybem-zombie. 99 milionów lat temu lepka żywica utrwaliła pasożytnicze zachowania grzyba, dzięki czemu mamy teraz jeden z najstarszych dowodów na makabryczne związki między owadami i grzybami.


Wyniki oraz opis badań bursztynu ukazał się na łamach pisma „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences” (DOI: 10.1098/rspb.2025.0407).


Grzyby-zombie


Grzyby-zombie to nie tani chwyt z kiepskiego horroru, ale dość powszechne zjawisko występujące na większości kontynentów i dotykające wielu gatunków owadów. Fachowo grzyby te są nazywane grzybami entomopatogenicznymi i pasożytują na owadach. Na przykład taki Ophiocordyceps unilateralis infekuje mrówki. Po zarażeniu owada, atakuje on jego system nerwowy i praktycznie przejmuje kontrolę nad ruchami ofiary.


Nieszczęsny owad jest dosłownie zjadany od środka przez grzyb, który zmusza go do wspinaczki wysoko na drzewo. Tam mrówka łapie mocno gałązkę lub liść w swoje szczęki. gwałtownie potem umiera, jednak wciąż pozostaje przytwierdzona do rośliny. Tymczasem grzyb rozwija się w ciele swojej ofiary, aby w końcu przebić się przez jej głowę i rozprzestrzenić swoje śmiercionośne zarodniki, które opadając na ziemię zarażą kolejne mrówki.


Ale mrówki to nie jedyne ofiary entomopatogeniczny grzybów. Na terenach trawiastych i polach, grzyby entomopatogeniczne, takie jak Entomophthora grylli, atakują koniki polne i świerszcze, również zmieniając je w swoje marionetki. Scenariusz jest podobny, jak u mrówek. W miarę postępu infekcji owad porzuca swoje zwykłe zachowanie, wspinając się na szczyty traw lub wysokich chwastów. Tam przysiada w charakterystycznej pozie, często mocno chwytając roślinę.


Gdy grzyb przebija się przez pancerz, uwalnia chmury zarodników, które opadają na niczego niepodejrzewające owady poniżej. W niektórych przypadkach zaobserwowano, iż spokrewnione grzyby zmuszają swoich gospodarzy do bezcelowego wędrowania, zanim ostatecznie wpadną do strumieni lub stawów, gdzie się topią, zapewniając grzybowi możliwość rozwoju w wilgotnym środowisku, które najlepiej mu odpowiada.


Muchy również padają ofiarą tych grzybów. Entomophthora muscae zaraża muchy, również zmuszając je do podróży na najwyższy dostępny punkt w okolicy, skąd grzyb uwalnia zakaźne cząsteczki do powietrza, aby osiedlić się na nowych gospodarzach. Ale grzyb ten robi coś jeszcze. Gdy zainfekuje samice muchy, to dzięki sygnałów chemicznych, „oczarowuje” on samce much, doprowadzając je do nekrofilii i kopulacji z zainfekowanymi grzybem zwłokami martwych samic. W trakcie kopulacji z martwymi samicami, zarodniki grzybów są wyrzucane i zakażają samce. W ten sposób grzyb rozprzestrzenia swoje zarodniki na nowe ofiary i zapewnia sobie przetrwanie (więcej na ten temat w tekście: „Grzyb zombie”. Manipuluje samcami much i zmusza je do… nekrofilii).


Prehistoryczni przodkowie


W niedawnych badaniach naukowcy z Chińskiej Akademii Nauk w bursztynie z Mjanmy zidentyfikowali prastarych przodków grzybów-zombie. W publikacji opisali dwa nowe gatunki tych grzybów zachowane w bursztynie sprzed około 99 milionów lat. Bezpośrednie dowody kopalne grzybów-zombie pozostają skąpe, głównie dlatego, iż miękkie tkanki grzybów rzadko ulegają fosylizacji, a ich patogenna natura może być trudna do rozróżnienia w starożytnych okazach. Ale bursztyn doskonale zachował nieznane dotychczas gatunki.


Jeden z dwóch grzybów kopalnych opisanych w badaniu, Paleoophiocordyceps gerontoformicae, został dostrzeżony na poczwarce mrówki. Naukowcy ustalili, iż ofiara należała do wymarłego rodzaju Gerontoformica. Do zakażenia doszło prawdopodobnie w mrowisku, bo poczwarki mrówek nie opuszczają gniazda. Robotnice mogły zawlec zarodniki grzyba do kolonii, a zainfekowana poczwarka mogła zostać usunięta z mrowiska, by nie roznieść choroby. Drugi ze zidentyfikowanych grzybów to Paleoophiocordyceps ironomyiae. Jego owocnik wyrasta z głowy muchy zatopionej w bursztynie.


Oba nowo odkryte gatunki wydają się mieć wspólne cechy z w tej chwili występującymi grzybami z rodzaju Ophiocordyceps. Naukowcy uważają, iż mogły oddzielić się od swoich kuzynów, którzy przetrwali do dzisiaj, około 130 milionów lat temu.


Źródło: Science X Network, Science Alert, fot. Zhuang et al.,Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences , 2025