Czym jest parentyfikacja i jak sobie z nią radzić?

5 miesięcy temu

Zdjęcie: parentyfikacja

W zdrowych, normalnie funkcjonujących rodzinach rodzice zawsze przyjmują na siebie obowiązki związane z opieką i wychowaniem małoletniego potomstwa. Czasem jednak dochodzi do odwrócenia ról w rodzinie. Tzw. parentyfikacja uznawana jest za dość poważny problem psychologiczny. Jej istotą jest bowiem całkowite podporządkowanie dziecka potrzebom osób dorosłych kosztem własnych pragnień i wymagań rozwojowych. Dowiedz się, na czym dokładnie polega parentyfikacja i jak uchronić dziecko przed nią.

Czym jest parentyfikacja?

Psychologiczna problematyka odwrócenia ról w rodzinie od lat interesuje specjalistów. A zatem co to jest parentyfikacja? Zasadnicza istota tego zjawiska sprowadza się do przejęcia przez nieletniego syna lub córkę roli opiekuna swoich rodziców, a nierzadko także młodszego rodzeństwa. Takie odwrócenie ról w rodzinie skutkuje tym, iż dziecko poświęca własne potrzeby na rzecz potrzeb innych osób z jego najbliższego otoczenia. Nierzadko stara się ono w określony sposób rozwiązać problemy dorosłych. Zwykle jednak przekracza to jego możliwości radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz własnym bólem.

Zatem parentyfikacja polega na bardziej lub mniej świadomym obciążeniu kilkulatka bądź nastolatka obowiązkami nieadekwatnymi do aktualnego stopnia jego rozwoju psychofizycznego. Zwykle wyróżniamy dwa rodzaje omawianego zjawiska psychologicznego:

parentyfikacja emocjonalna – w jej przypadku dziecko staje się powiernikiem bądź doradcą swoich rodziców lub innych członków rodziny; może też pełnić rolę mediatora w relacji matka – ojciec;
parentyfikacja instrumentalna – ma miejsce wtedy, gdy dziecko opiekuje się rodzicami i młodszym rodzeństwem, niekiedy przejmując na siebie obowiązki związane z wykonywaniem pracy zarobkowej lub załatwianiem rozmaitych spraw urzędowych.

Parentyfikacja emocjonalna i instrumentalna zwykle idą ze sobą w parze. Rzadko zdarza się, żeby występowały one oddzielnie.

Jak działa mechanizm parentyfikacji?

Parentyfikacja jest zjawiskiem rządzącym się swoimi własnymi prawami. Zwykle do uruchomienia jej mechanizmów dochodzi wówczas, gdy dziecko na skutek splotu rozmaitych okoliczności życiowych zostaje w pewnym stopniu zmuszone do przejęcia na siebie roli rodzica. Dzieje się tak zwykle w przypadku choroby bądź braku dojrzałości psychicznej u osób dorosłych, które teoretycznie powinny być odpowiedzialne za zaspokajanie potrzeb emocjonalnych swoich pociech. Przejmujące na siebie rolę opiekuna dziecko staje się nadmiernie samodzielne. Zwykle czuje się ono dojrzalsze od swoich rówieśników, a fakt notorycznego wspierania jednego lub drugiego rodzica daje złudzenie siły.

Parentyfikacja instrumentalna i emocjonalna zawsze wpływa negatywnie na rozwój psychiczny i emocjonalny młodego człowieka, wywołując poważne konsekwencje psychologiczne. W takiej sytuacji dziecko czuje bowiem, iż musi stale zasługiwać na miłość rodzica i uwagę z jego strony. Na dłuższą metę może to prowadzić do powstawania różnych kompleksów oraz zaburzeń nastroju u dzieci. Warunkiem poczucia własnej wartości (a także poczucia bezpieczeństwa) jest bowiem niewzruszona miłość oraz akceptacja ze strony rodziców. Dziecko nie może stale – lekceważąc własne potrzeby – stawiać potrzeby rodziców nad swoje ani przyjmować na siebie roli opiekuna. Zjawisku parentyfikacji siłą rzeczy towarzyszą bowiem różne negatywne emocje. Może to być np. stłumiona złość albo poczucie winy wobec rodziców w sytuacji, gdy młody człowiek nie dał rady sprostać ich oczekiwaniom.

Negatywne konsekwencje parentyfikacji w dzieciństwie można zaobserwować również w dorosłym życiu danej osoby. Dorosłe dzieci niedojrzałych rodziców zwykle zmagają się z takimi problemami, jak:

obniżone poczucie bezpieczeństwa;
zaburzenia lękowe;
notoryczne spychanie swoich potrzeb na dalszy plan kosztem własnego szczęścia.

Parentyfikacja wywołuje także inne skutki w dorosłym życiu. Za objawy jej występowania można uznać choćby brak umiejętności budowania prawidłowych relacji z innymi ludźmi.

Jakie są przyczyny parentyfikacji?

Ze zjawiskiem parentyfikacji możemy mieć do czynienia w różnych okolicznościach. Egoizm i niedojrzałość emocjonalna rodziców to tylko jeden z powodów zaistnienia tego stanu rzeczy. Parentyfikacji sprzyja także pewna niezaradność życiowa rodziców, ich nieumiejętność radzenia sobie ze swoimi problemami, a także uzależnienie od różnego rodzaju używek (np. alkoholu, narkotyków) lub czynności (np. zakupy, hazard). Dzieci także często przejmują na siebie rolę opiekunów w niepełnych, dotkniętych dramatem rozwodu lub śmierci jednego z opiekunów rodzinach. Parentyfikacja dotyczy także często rodzin, w których wychowują się jedynacy lub dzieci niepełnosprawne mające zdrowe rodzeństwo.

Parentyfikacja może mieć także miejsce w rodzinach, w których dorośli zmagają się z rozmaitymi problemami zdrowotnymi (np. depresją albo niepełnosprawnością umysłową lub fizyczną). W tej sytuacji niejednokrotnie dochodzi do odwrócenia ról w najmniejszej komórce społecznej, a dziecko staje się opiekunem swej matki lub ojca.

Jak uniknąć parentyfikacji w rodzinie?

Nie ulega wątpliwości, iż parentyfikacja to zjawisko, które należy bezwzględnie zwalczać. Przyjmowanie adekwatnych ról w rodzinie stanowi bowiem fundament szczęścia, miłości i budowy prawidłowych relacji tak z krewnymi, jak i innymi osobami z najbliższego otoczenia. Mówi o tym Pismo Święte. Na potrzebę odpowiedniego spełniania określonych funkcji w rodzinach wskazuje choćby św. Paweł w Liście do Kolosan, gdzie czytamy: Dzieci, bądźcie posłuszne rodzicom we wszystkim, bo to jest miłe Panu. Ojcowie, nie rozdrażniajcie waszych dzieci, aby nie traciły ducha (Kol 3,20-21; Biblia Tysiąclecia).

Jak zatem uniknąć parentyfikacji w rodzinie? Kluczową rolę w przeciwdziałaniu występowania tego zjawiska odgrywa jego adekwatne rozpoznanie. Warto wykonać pewien test na parentyfikację. W jego ramach rodzice muszą zadać sobie pytania m.in. o to, czy nie obarczają nadmiernie dzieci obowiązkami domowymi, powierzając im zadania przypisywane dorosłym, a także o to, czy zostawiają najmłodszym wystarczająco dużo czasu w naukę, odpoczynek i zabawę. Zauważenie jakichkolwiek nieprawidłowości w tych aspektach powinno skutkować skorygowaniem dotychczas praktykowanych przez rodziców zachowań.

Oczywiście, dziecko można (a choćby trzeba) na miarę jego możliwości rozwojowych angażować w sprawy dorosłych, zlecając im wykonanie różnych prostych prac domowych lub sporadyczną opiekę nad młodszym bratem czy siostrą. Zawsze jednak w takiej sytuacji należy docenić trud młodego człowieka włożony w realizację danego zadania, choćby ostatecznie zakończyło się ono niepowodzeniem. Nie wolno wywierać na kilkulatku presji, iż musi koniecznie wykonać czynność, która zalicza się do obowiązków osób dorosłych. Nie należy go też karać za ewentualne błędy popełnione przy wykonywaniu danej pracy.

Istotne jest też okazywanie maluchowi bezwarunkowej miłości i wsparcia na każdym kroku. Należy jak najczęściej zachęcać go do zabawy i praktykowania ulubionych form rozrywki. Jednocześnie warto wzbudzać w dziecku przekonanie o tym, iż nie musi ono przejmować na siebie roli opiekuna. Rodzice i inne osoby w jego otoczeniu są bowiem w stanie samodzielnie poradzić sobie ze swoimi problemami.

Źródła

K. Tutko, Parentyfikacja – kiedy dziecko staje się odpowiedzialne za rodziców, Twój Psycholog, 06.04.2021, https://twojpsycholog.pl/blog/parentyfikacja-kiedy-dziecko-jest-odpowiedzialne-za-rodzicow [data dostępu: 24.06.2024].
Parentyfikacja – jak sobie poradzić, SuperEgo, https://www.superego.com.pl/parentyfikacja-co-to-jest-jak-sobie-radzic/ [data dostępu: 24.06.2024].
K. Kostrzewa, Czym jest parentyfikacja? Jak jej uniknąć?, Luxmed, 21.09.2023, https://www.luxmed.pl/dla-pacjenta/artykuly-i-poradniki/czym-jest-parentyfikacja-jak-jej-uniknac [data dostępu: 25.06.2024].
Parentyfikacja – co to, test, objawy, skutki, objawy w dorosłym życiu, MedCena, 09.11.2023, https://medcena.pl/parentyfikacja-co-to-test-objawy-skutki-w-doroslym-zyciu/ [data dostępu: 25.06.2024].