Czarnuszka – uprawa, pielęgnacja, zastosowanie

Zdjęcie: Czarnuszka

Czarnuszka (Nigella) jest rośliną jednoroczną należącą do rodziny jaskrowatych, do której to rodziny należy ok. 25 gatunków czarnuszki. Porasta głównie obszary basenu Morza Śródziemnego, ale i w Polsce rośnie dziko jeden z gatunków, a mianowicie Czarnuszka polna (Nigella arvensis). Jest rośliną powszechnie uprawianą w ogrodach ze względu na swoją niebanalną urodę, ale również na skalę przemysłową w celu pozyskania aromatycznych nasion, które pełnią rolę przyprawy. Nasiona czarnuszki są także cennym produktem zielarskim znanym od czasów starożytnych, stąd inne jej nazwy jak: Złoto faraonów czy Czarny kumin.

Czarnuszka jest rośliną jadalną! Do spożycia nadają się nasiona oraz liście.

Jak wygląda czarnuszka

Czarnuszka jest rośliną jednoroczną, która dorasta do 50 cm wysokości. Ma charakterystyczne, podwójne lub potrójne pierzaste liście wyrastające na całej łodydze. Te, który wyrastają pod samymi kwiatostanami tworzą dla nich jakby chmurkę na której leżą sobie kwiatki. Kwiaty bowiem znajdują się na szczycie pędów, mogą być pojedyncze, ale również pełne, a to w zależności od gatunku czarnuszki. Kwiatostany są najczęściej barwy niebieskiej, ale nierzadko są również białe, różowe, żółtawe.

Bardzo interesujące są owoce czarnuszki, równie dekoracyjne jak kwiaty. Jest to bowiem zlepek kilku mieszków tworzących bardzo atrakcyjne ozdoby. W ich wnętrzu znajdują się drobne nasiona barwy czarnej, stąd właśnie nazwa rośliny. Podziemna część rośliny to typowy korzeń palowy.

Gatunki czarnuszki uprawiane w ogrodach

Czarnuszka byłą nieodłącznym elementem ogrodów naszych babek i prababek, później nieco zapomniana dziś znów wraca do łask. W naszych ogrodach uprawia się kilka jej gatunków.

Czarnuszka damasceńska

Czarnuszka damasceńska (Nigella damascena) w stanie dzikim spotyka się ją w Azji Zachodniej, Afryce Północnej oraz w na terenach południowej Europy. U nas natomiast jest rośliną uprawianą w ogrodach, zwłaszcza tych w stylu naturalistycznym i wiejskim, ale spotyka się ją również zdziczałą, gdyż bez problemu się rozsiewa. Jest to roślina jednoroczna, miododajna, zapylana przez owady. Ale nie tylko w ogrodach pięknie się prezentuje. Wykorzystuje się ją również w bukieciarstwie. W wazonie może zdobić pomieszczenia przez długi czas, ale można ją również suszyć. Zwłaszcza pięknie prezentuje się, gdy suszy się jej pędy z owocami.

Czarnuszka damasceńska dorasta do 20-40 cm wysokości, ma wzniesiony pokrój i ciekawe, pierzaste liście. Odmiana się dość mocno się rozgałęzia tworząc na pędach duże kwiatostany leżące jakby na otaczających je od spodu liściach. U roślin dziko rosnących kwiaty są barwy jasnoniebieskiej, czasem białej, natomiast odmiany mają również inne kolory kwiatów. Kwiaty pojawiają się od maja do sierpnia. Równie piękne jak kwiaty są owoce czarnuszki damasceńskiej. Są to bowiem zrośnięte ze sobą mieszki tworzące komory wypełnione powietrzem i nasionami. Mieszki te są początkowo zielone, z czasem zasychając zmieniają kolor na brunatny.

Nasiona czarnuszki damasceńskiej mają adekwatności lecznicze

Uprawa czarnuszki damasceńskiej

Czarnuszka damasceńska jest rośliną bardzo łatwą w uprawie. Rozmnaża się poprzez wysiew nasion bezpośrednio w gruncie wczesną wiosną (kwiecień) lub jesienią. Preferuje stanowiska w pełni nasłonecznione a ziemię żyzną, przepuszczalną i stale umiarkowanie wilgotną. Raz wysiana będzie się rozsiewać sama i jeżeli będzie miała odpowiednie warunki zagości na stałe w ogrodzie. Rośliny tej się nie przesadza!

Jeśli uprawiana jest dla kwiatów, to po przekwitnięciu usuwa się je, wówczas będzie bujniej i dłużej kwitnąć. jeżeli ozdobą mają być owoce, to oczywiście przekwitniętych kwiatostanów się nie ścina.

Odmiany czarnuszki damasceńskiej

Odmian czarnuszki damasceńskiej jest dostępnych u nas kilka. Różnią się między sobą wysokością pędów, kształtem i barwą kwiatów i owoców. Do najciekawszych należą:

• Czarnuszka damasceńska ‘Miss Jekyll’ – osiąga ok. 40 cm wysokości, jej kwiaty są pełne, intensywnie niebieskie, rzadziej białe lub w odcieniach ciemnego fioletu,
• Czarnuszka damasceńska ‘Persian Jewels’ – dorasta do ok. 55 cm wysokości, kwiaty mają kolor biały, różowy, niebieski,
• Czarnuszka damasceńska ‘Blue Midget’ – dorasta do około 25 cm wysokości, jej kwiaty mają intensywnie błękitny kolor,
• Czarnuszka damasceńska ‘Miss Jekyllhybrys’ – należy do najwyższych odmian osiągając choćby 90 cm wysokości. Na szczytach pędów wyrastają podwójne kwiatostany barwy białej, różowej lub niebieskiej.

Czarnuszka hiszpańska

Czarnuszka hiszpańska (Nigella hispanica) pochodzi z Hiszpanii, Portugalii oraz Afryki Zachodniej. Jak wszystkie inne czarnuszki jest rośliną jednoroczną, bardzo podobną do czarnuszki damasceńskiej z tą różnicą, iż wyższa rośnie (ok. 60 cm wysokości) a jej kwiaty są jeszcze większe (3,5-7 cm średnicy) i bardziej dekoracyjne. kwitną od czerwca do sierpnia. Ich pręciki są bardziej widoczne, mają bordowy kolor, a dni kwiatowe ma barwę czarną. Owocami są również mieszki, zrośnięte ze sobą na 2/3 długości.

Uprawa czarnuszki hiszpańskiej

Roślina ta jest mało wymagająca i może rosnąć choćby na słabej jakości glebach, choć wiadomo, iż tam gdzie podłoże jest żyzne będzie bujniej kwitnąć. Podłoże powinno być lekko kwaśne do lekko zasadowego. Nie lubi ani zbyt mokrego podłoża ani zbyt suchego, umiarkowana wilgotność jest najbardziej pożądana. Uprawiana przede wszystkim jako roślina ozdobna.

Odmiany czarnuszki hiszpańskiej

Najbardziej popularne i dostępne u nas odmiany czarnuszki hiszpańskiej to:

• Czarnuszka hiszpańska ‘African Bride’ – dorasta do ok. 45 cm, kwiaty białe z mocno kontrastującymi na ich tle fioletowo-czarnymi pręcikami,
• Czarnuszka hiszpańska ‘Midnight’ – dorasta do ok. 1 m wysokości i ma niezwykłe aksamitne, ciemnofioletowe kwiaty kontrastujące z bujnymi zielonymi pierzastymi liśćmi, ich mieszki również są ciemnofioletowe.

Czarnuszka siewna

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) pochodzi z terenów Turcji oraz Iraku. Jednak ze względu na swoją urodę a także adekwatności nasion uprawiana jest powszechnie w ogrodach a także w celach przemysłowych. Ponieważ rozsiewa się sama, to i ona, podobnie jak damasceńska często na naszych terenach dziczeje. Traktowana jest jako roślina ruderalna, często porasta uprawy zbóż. Kwitnie od maja do września i jest rośliną miododajną.

Czarnuszka siewna osiąga od 10 do 40 cm wysokości, również jej liście są pierzaste. Kwiaty wyrastają na szczytach pędów i mają kolor od białego do bladobłękitnego. Gdy przekwitną ich miejsce zajmuje owoc w postaci zrośniętych ze sobą 5 do 10 mniszków wypełnionych powietrzem i nasionami. Mniszki te są pokryte gruczołami i brodawkami, co dodaje owocom uroku. Nasiona są koloru czarnego, kanciaste mające intensywny armat oraz ostry, korzenny smak.

Uprawa czarnuszki siewnej niczym nie różni się od uprawy pozostałych gatunków.

Zastosowanie czarnuszki siewnej

Czarnuszka siewna jest przede wszystkim piękną rośliną ozdobną uprawianą w ogródkach ale również na kwiat cięty oraz do tworzenia suchych bukietów i kompozycji. Jest to także roślina jadalna. Nasiona czarnuszki siewnej wykorzystywane były już w Starożytnym Egipcie, najpierw jako przyprawa, a gdy odkryto, iż ma wiele adekwatności leczniczych również jako roślina lecznicza. W średniowiecznej Europie uprawiali ją w przyklasztornych ogrodach i stosowali mnisi. Olejku z czarnuszki używa się do produkcji perfum.

Czarnuszka siewna w kuchni

Jak już wiemy nasiona czarnuszki siewnej są jadalne i mają ostry, korzenny smak i intensywny aromat i mają bardzo szerokie zastosowanie:

• doskonale komponują się z pieczywem, serami i tłustym mięsiwem, dlatego jest ich częstym dodatkiem,
• w kuchni staropolskiej dodawano je choćby do podpłomyków,
• jeśli nie wolno Ci używać ostrych przypraw, nasiona te są doskonałym ich substytutem,
• są również doskonałym dodatkiem do kiszenia kapusty albo ogórków,
• olej z nasion wykorzystywany jest do produkcji likierów oraz słodyczy,
• służą do aromatyzowania win.

Liście czarnuszki można jeść na surowo, stosując je choćby w zastępstwie natki pietruszki, mają bowiem w sobie dużo więcej witaminy C.

Czarnuszka siewna jako roślina lecznicza

Czarnuszka siewna to bogactwo bardzo różnych substancji odżywczych w tym witamin z grupy B oraz A, E, F i minerałów jak potas, cynk, magnez, selen, wapń i żelazo.

Surowcem zielarskim jest nasienie czarnuszki (Semen Nigellae), zawierające do 40% tłuszczu, z których wytwarza się olejek z czarnuszki siewnej (Oleum Nigelle). Żeby pozyskać olej z nasion należy mieszki zbierać wówczas, gdy są już brunatne, czyli w okolicach połowy września. Oprócz oleju, pozyskuje się również z nasion olejki eteryczne, których jest w nich około 1,5%. Nasiona czarnuszki siewnej zawierają również saponinę – melantynę, garbniki, alkaloid – damasceinę oraz gorycz – nigellinę.

Właściwości nasion czarnuszki siewnej:

• przeciwbólowe
• przeciwzapalne
• grzybobójcze
• wzmacniające odporność
• obniżające poziom cukru
• moczopędne
• wiatropędne
• żółciopędne
• rozkurczowe w przypadku mięśni gładkich
• poprawiające trawienie
• wzmagające produkcję mleka u kobiet karmiących
• regulujące miesiączkę

Spożywanie naparów z nasion czarnuszki siewnej stosuje się:

• przy nieżytach krtani, oskrzeli i nosa
• w kamicy żółciowej
• w chorobach wątroby
• przy skąpomoczu

Okłady z naparów z nasion czarnuszki siewnej wspomagają leczenie:

• atopowego zapalenie skóry
• trądziku
• oraz przy grzybicach skóry

Zdjęcie główne: depositphotos.com