Cykoria – rodzaje, uprawa i adekwatności

Zdjęcie: Cykoria – uprawa cykorii sałatowej

Cykoria (Cichorium) jest rośliną należącą do rodziny astrowatych i liczy sobie 8 gatunków. W naturze spotkać je można w basenie Morza Śródziemnego, a np. cykoria podróżnik (Cichorium intybus) zadomowiła się na niemal całym świecie, w tym u nas, gdzie traktowana jest jako chwast. Natomiast cykoria endywia (Cichorium endivia) bywa u nas uprawiana, tak samo jak cykorię sałatową (Cichorium intybus var. foliosum Hegi). Generalnie cykorię rzadko się u nas uprawia, najczęściej po prostu kupujemy ją w sklepach.

Jak wygląda cykoria

Ta najpopularniejsza u nas cykoria, którą widzimy na sklepowych półkach jest warzywem liściowym dwuletnim, które zostało odkryte przez belgijskiego ogrodnika nazwiskiem Brézier. Ma charakterystyczny, gorzki smak, a im bardziej liście są zielone, tym gorycz jest bardziej intensywna. Z tego powodu cykorię uprawia się pod przykryciem by w liściach było jak najmniej chlorofilu. Częścią podziemną jest korzeń przypominający korzeń rzepy, a z niego wyrasta twarda łodyga ze ściśle przylegającymi do siebie liśćmi tworzącymi kolbę.

Zupełnie inaczej wygląda cykoria podróżnik, powszechnie spotykana u nas, dziko rosnąca roślina o długich, rozgałęziających się pędach, obsypana błękitnymi kwiatuszkami.

Jak rośnie cykoria

Cykoria, w zależności od gatunku lub odmiany i jej przeznaczenia rośnie różnie. Korzeniowa rośnie w korzeń, sałatową trzeba pędzić by otrzymać najsmaczniejsze, pozbawione goryczy liście, endywia do złudzenia przypomina sałatę i chyba jest najprostsza w uprawie w warzywniku. Poniżej rodzaje cykorii, sposoby jej uprawiania, zasady pielęgnacji i informacje jak rośnie cykoria w zależności od gatunku czy odmiany.

Rodzaje cykorii

Jak już wspomnieliśmy, przeciętny ogrodnik bardzo rzadko uprawia cykorię, poza może endywią, która jest najprostsza w uprawie. Warto jednak poznać przynajmniej te najpopularniejsze gatunki i odmiany cykorii:

Cykoria podróżnik

Cykoria podróżnik vel Podróżnik błękitny (Cichorium intybus) należy do rodziny astrowatych i występuje na niemal całym świecie. U nas jest archeofitem i uważana za chwast. Ma niewielkie wymagania glebowe rosnąc choćby na piasku i kamieniach. Porasta ugory, nasypy, pobocza i łąki.

Ma cienki, rozgałęziające się, włókniste łodygi, które dorastają do 1 m wysokości. Na nich z rzadka wyrastają małe, lancetowate listki. Natomiast liście dolne tworzą leżącą na ziemi rozetę i osiągają długość 10-20 cm. Latem na pędach pojawia się sporo niebieskich (rzadko białych albo różowych) kwiatów. Owocami cykorii podróżnik są niełupki. Korzeń rośliny ma budowę palową, jest mięsisty i gruby (gorzki w smaku), koloru brunatnego, słabo się rozgałęzia.

Cykoria podróżnik ma adekwatności lecznicze, które wykorzystywane są od czasów prehistorycznych. W roślinie odkryto choćby związki przeciwrakowe.

Cykorię podróżnik traktuje się również jako surowiec zielarski. Jej korzeń pobudza wytwarzanie soku żołądkowego i żółci. Ma również działanie moczopędne i lekko przeczyszczające.

Roślinę tę wykorzystuje się również w kuchni dodając młode, wiosenne listki do sałatek, mają bowiem w sobie dużo witaminy C, B oraz mikroelementów.

Cykoria korzeniowa

Cykoria korzeniowa (Cichorium intybus var. sativum) jest rośliną jednoroczną, odmianą cykorii podróżnik. Nie jest u nas uprawiana w warzywnikach, ale staje się coraz bardziej popularną uprawą wśród rolników. Uprawia się ją ze względu na korzeń, który jest bogactwem składników mineralnych i witamin. Właśnie z niego wytwarza się popularną kawę zbożową oraz dietetyczne substytuty kawy. Korzeń cykorii ma adekwatności regulujące przemianę materii oraz przyspiesza spalanie tkanki tłuszczowej.

Drugim powodem dla którego rolnicy uprawiają cykorię korzeniową to jej wykorzystanie jako karma dla zwierząt. Traktowana jest wówczas jako roślina pastewna.

Cykoria korzeniowa osiąga ok. 40 cm wysokości. Kwitnie w czerwcu na niebiesko lub fioletowo, a kwiatki wyrastają w kącikach liści. Jej korzeń ma budowę palową, jest gruby i mięsisty.

Cykoria endywia

Cykoria endywia vel endywia (Cichorium endivia) jest warzywem liściastym, rośliną jednoroczną lub dwuletnią znaną już od starożytności. To bogactwo witamin i minerałów, których to ma w sobie więcej niż sałata, którą bardzo przypomina. Tworzy gęste, liściaste rozety a jej liście, w zależności od odmiany mogą być gładkie [endywia eskariola (Cichorium endivia var. latifolium)] lub postrzępione i karbowane [endywia kędzierzawa (Cichorium endivia var. crispum)].

W kuchni wykorzystuje się ją dokładnie tak samo jak sałatę. Tyle, iż endywia ma wyrazisty, gorzkawo-pikantny smak. Uprawia się ją na podłożu żyznym i lekkim. Wysiewać można już na przełomie lutego i marca pod osłonami i wówczas zbiera się ją w czerwcu, albo w czerwcu i lipcu na rozsadniku, a wówczas zbiory są we wrześniu i październiku. By pozbawić warzywa goryczy należy wykonać zabieg bielenia, czyli zasłaniania rozet przed światłem. Im bielsze, znaczy mniej zielone warzywo, tym jest mniej gorzkie.

Cykoria radicchio

Cykoria radicchio vel Cykoria czerwona vel Cykoria włoska (Cichorium intybus var. foliosum Hegi) jest odmianą cykorii sałatowej. Kiedyś uznawano ją za odmianę cykorii podróżnik, teraz jest wprost uznawana za cykorię podróżnik. Jest to warzywo liściaste, której liście mają intensywnie czerwoną barwę (lub purpurową albo czerwono-fioletową) i charakterystyczne białe unerwienie. Jak i inne cykorie roślina ta ma goryczkowo-pikantny smak. Cykorie radicchio różnią się między sobą odcieniem, kształtem liści i budową główek w zależności od odmiany.

Radicchio to bogactwo przeciwutleniaczy, przy tym jest warzywem niskokalorycznym (92-94% składa się z wody), zawiera sporo błonnika oraz witamin A , B1 i B2 .

Ten rodzaj cykorii można uprawiać zarówno w gruncie jak i pod osłonami wysiewając nasiona do ziemi albo tworząc rozsadę. Podłoże musi być żyzne, próchnicze o stałej, umiarkowanej wilgotności.

Cykoria liściowa – Cykoria liściasta

Cykoria liściasta czy inaczej Cykoria liściowa to niezwykle wartościowe warzywo liściaste, które znane jest nielicznym i rzadko jeszcze u nas uprawiane. A szkoda, bo uprawa cykorii liściowej jest prosta, a korzyści płynące z jej spożywania liczne. W Polsce dostępne są dwie jej odmiany:

Cykoria liściowa ‘Spadona’ (Cichorium intybus var. foliosum ‘Spadona’)

Cykoria liściowa ‘Spadona’ to warzywo przypominające swoim wyglądem sałatę. Nie zawiązuje główek, jak zwykła cykoria sałatowa, tylko tworzy nad ziemią luźną rozetę liści, które są długie i lancetowate. Swoim wyglądem przypominają nieco liście mniszka lekarskiego. Liście są delikatne a ogonki kruche.

Ta odmiana jest bardzo plenna. Wystarczy zbierać tylko zewnętrzne liście, żeby cieszyć się nimi aż do października. Cykorię liściastą najlepiej jest zużyć zaraz po zerwaniu, bo jej delikatne listki gwałtownie więdną.

Odmiana ‘Spadona’ nie ma dużych wymagań glebowych, ale najlepiej udaje się, gdy ziemia jest żyzna, niezbyt lekka i stale umiarkowanie wilgotna. Miejsce powinno być dobrze nasłonecznione. Można ją uprawiać zarówno w gruncie jak i pod osłonami. Nasiona wysiewa się na głębokości ok. 1-2 cm od marca do końca maja. Odmiana ta dobrze znosi choćby niewielkie przymrozki.

Cykoria liściowa ‘Biondissima Di Trieste’

Cykoria liściowa ‘Biondissima Di Trieste’ jest odmianą bardzo plenną, którą można wysiewać od marca do końca maja a zbierać aż do października. Jej liście są intensywnie zielone i mają wydłużony, odwrotnie jajowaty kształt. Są bardzo delikatne i smaczne.

Nasiona wysiewa się wprost do gruntu, a ich wschody można zaobserwować po ok. 35 dniach. Ziemia powinna być żyzna, najlepiej próchnicza lub kompostowa o stałej, umiarkowanej wilgotności. Choć warzywo to będzie rosnąć choćby w bardziej ubogim podłożu.

Cykoria sałatowa

Cykoria sałatowa (Cichorium intybus var. foliosum) jest u nas najpopularniejszym rodzajem cykorii, choć najczęściej kupowana jest w sklepie a nie uprawiana. Pewnie dlatego, iż nie należy do roślin najłatwiejszych w uprawie, a dodatkowo potrzebuje odpowiedniej pielęgnacji, jak choćby okrywania główek przed światłem by te miały jak najmniej chlorofilu. Im jaśniejsze liście bowiem, tym cykoria ma mniej goryczy.

Cykoria sałatowa jest warzywem liściastym, dwuletnim. W pierwszym roku po wysianiu nasion roślina tworzy rozetę z liści nad ziemią, a pod ziemią palowy korzeń, który wykorzystuje się do pędzenia cykorii zimą.

Korzenie do pędzenia cykorii wykopuje się od końca września aż do pierwszych przymrozków. Idealne powinny mieć 18-20 cm długości i minimum 3 cm średnicy. Ścina się wówczas liście tak, by 2 cm ich końcówek pozostały przy korzeniu. Liście można wykorzystać w kuchni do sałatek, mając na uwadze, iż są zielone, więc gorzkie. Najlepiej jest wybrać te ze środka.

Natomiast przygotowane tak korzenie układa się płasko do skrzyneczki wypełnionej piaskiem i przenosi do ciemnej, chłodnej i wilgotnej piwnicy. Zimą można sukcesywnie je wyjmować i sadzić w głębokich doniczkach wypełnionych dość żyzną ziemią, może być uniwersalna. Tak, by końcówka liści pozostała nad ziemią. Pamiętać należy, żeby taka uprawę okryć z góry, pozostawiając miejsce na główkę cykorii, która będzie w takim całkowitym zaciemnieniu sobie rosnąć. Najlepsza temperatura dla takiej uprawy to kilkanaście stopni powyżej zera. Cykoria musi być systematycznie podlewana, by ziemia była stale umiarkowanie wilgotna. Po miesiącu gotowe są jasne główki cykorii sałatowej, pozbawione dzięki zaciemnieniu mocnej goryczy.

Cykorie sałatowe, które można poddawać procesowi pędzenia:

• Cykoria sałatowa zielona
• Cykoria sałatowa żółta
• Cykoria sałatowa czerwona

Uprawa cykorii

Jak widać powyżej zasady uprawy cykorii są ściśle związane z gatunkiem lub odmianą tego warzywa liściastego. I tak endywię uprawia się tak samo jak sałatę i nie ma w tym niczego skomplikowanego, ale już cykoria sałatowa wymaga sporych nagładów pracy i czasu by na stole zagościły dorodne, jasne główko pozbawione goryczy. Natomiast cykorii korzeniowej raczej nikt w warzywniku nie uprawia. Tak samo cykorii podróżnik, bo pospolicie porasta nieużytki.

Właściwości cykorii

Cykoria podróżnik, traktowana jest u nas jak chwast, ale również jako roślina zielarska i wykorzystywana choćby w homeopatii. Jest bogactwem składników mineralnych, prozdrowotnych i leczniczych, dzięki czemu wykorzystuje się ją w leczeniu różnych dolegliwości. Surowcem zielarskim jest cała roślina, ale części naziemne zbiera się w kwietniu, natomiast korzeń najbardziej wartościowy jest w październiku.

Cykoria podróżnik zawiera:

• dużo inuliny (aż ok. 40%)
• intubinę
• pektynę
• laktucynę
• taraxasterol
• cholinę
• fitosterole
• kumaryny
• garbniki
• związki goryczowe
• kumaryny
• flawonoidy
• oraz śladowe ilości olejków eterycznych
• jest źródłem witaminy A, E i K oraz te grupy B
• minerały: fosfor, wapń, potas

Właściwości cykorii podróżnik:

• uważana jest za naturalny probiotyk
• ma niski indeks glikemiczny, reguluje poziom cukru we krwi
• działa moczopędnie i żółciopędnie
• poprawia procesy trawienne i perystaltykę jelit, przyspiesza metabolizm (lekko przeczyszczająco)
• ma działanie antybakteryjne
• wzmacnia odporność
• działa lekko pobudzająco
• wzmacnia odporność
• obniża ciśnienie krwi i hamuje wchłanianie złego cholesterolu
• działa wzmacniająco na cebulki włosów hamując ich wypadanie
• dodawana do kosmetyków dla adekwatności wygładzających i nawilżających
• wykazuje działanie przeciwnowotworowe, a także znalazła zastosowanie w leczeniu niektórych nowotworów

Fot. główna: depositphotos.com