Chiński zielony mur, czyli o tym jak Chiny przywracają lasy

1 rok temu

W 1990 roku lasy stanowiły 16,74% rozległego terytorium Chin. W 2015 roku ta liczba wzrosła do 22,2%. Od lat 90. Chiny intensywnie zalesiają państwowe grunty, osiągając na tej płaszczyźnie najlepsze wyniki ze wszystkich państw na świecie. W 2020 roku, Państwo Środka opublikowało kompleksowy plan przyszłych działań na rzecz ochrony środowiska. Zgodnie z jego treścią, w ciągu najbliższych 15 lat Chiny planują zwiększyć powierzchnię lasów do 26%, a do 2030 roku całkowicie odwrócić proces wylesiania.

Od kilku tysięcy lat, płaskowyż lessowy w środkowo-północnych Chinach był kluczowym obszarem dla rolnictwa. Kroniki historyczne opisują ten region jako bujnie porośnięty zielonymi lasami, przez które przepływają rwące strumienie. Niestety, intensywna eksploatacja gruntów, szczególnie nasilona podczas politycznych kampanii Mao Zedonga, doprowadziła do degradacji gleb, a w konsekwencji do poszerzania się niegościnnych, pustynnych obszarów. Nadmierny wypas zwierząt gospodarskich przerzedził roślinność, a opady deszczu spłukiwały do rzek wierzchnie, żyzne warstwy ziemi, redukując urodzajność gleby. Sucha i jałowa ziemia nie była w stanie wyżywić okolicznej ludności, która często żyła w skrajnej nędzy. Według chińskich badań, powierzchnia lasów w 1975 roku wynosiła 98,2 miliony hektarów. W 1993 roku zmniejszyła się do 66,7 milionów hektarów.

Intensywna eksploatacja gruntów rolnych w drugiej połowie XX wieku doprowadziła do serii niszczycielskich katastrof naturalnych. Erozja gleby na płaskowyżu lessowym była główną przyczyną pojawienia się gwałtownych burz piaskowych, które nawiedzały Pekin w latach 80. i 90. Burze piaskowe pogarszają jakość powietrza, przyczyniają się do degradacji okolicznej gleby i uszczuplają już i tak skromne zapasy wody wokół północnych równin. Gdy w wyniku erozji gleba ze zboczy wzgórz zsunęła się do Rzeki Żółtej, tereny w dole rzeki zostały całkowicie zatopione. Rozległe powodzie z 1994 roku wzdłuż Rzeki Długiej doprowadziły do śmierci ponad 4 tysięcy osób. Stwierdzono bez cienia wątpliwości, iż to właśnie wpływ nadmiernego wylesiania gruntów na wyżynach i wzdłuż dorzeczy był głównym czynnikiem generującym susze i powodzie w regionie.

W obliczu pogarszających się przemian środowiskowych i ubożenia ludności wiejskiej, Chiny w latach 90. rozpoczęły szeroko zakrojony projekt rekultywacji krajowych gruntów leśnych. Powstało sześć różnych programów, z których szczególnie mocno przysłużyła się inicjatywa „Zboże dla zieleni”. Program oferował bezpośrednie korzyści i rekompensaty finansowe rolnikom, którzy brali udział w przywracaniu naturalnej roślinności w miejscach, gdzie niegdyś uprawiali rośliny bądź wypasali zwierzęta.

Na dnach dolin i zboczach wzgórz wykopywano zbiorniki, aby pomóc ziemi zatrzymywać wodę i wzmocnić odporność gleby na erozję. Rolnicy trzymali swoją trzodę w zagrodach, aby zapobiec uszkodzeniu dopiero co przywróconej roślinności. Na wyznaczonych terenach odtwarzanego krajobrazu posadzono naturalną roślinność i drzewa, a następnie wyznaczono działki pod indywidualną uprawę. Rolnicy otrzymali prawa do utrzymywanych przez siebie pól oraz kontrolę nad produkcją, a także dotacje na ochronę zasadzonych lasów. Transformacja zdegradowanych obszarów nie byłaby możliwa bez masowego wysiłku dziesiątek milionów mieszkańców Chin, którzy otrzymywali wynagrodzenie w zamian za swoją pracę.

„Zboże dla zieleni” jest postrzegany przez niektórych ekspertów jako największy program płatności za usługi środowiskowe na świecie. Co więcej, „zboże dla zieleni” jest namacalnym dowodem sukcesu finansowej rekompensacji za działania w zakresie konserwacji środowiska naturalnego. Chiny wyszły poza standardowe ramy „nakazów i zakazów”, przez co projekt był bezprecedensowym przełomem w krajowej polityce leśnej. Do 2009 roku zrekultywowano 35 000 tysięcy kilometrów kwadratowych gruntów.

Skuteczność programów leśnych jest mocno zróżnicowana w zależności od lokalizacji. Na suchym obszarze północnych Chin zakorzenione drzewa pochłaniają znaczne ilości wód gruntowych. Badania potwierdziły, iż zalesianie obszarów płaskowyżu lessowego zmniejszyła do pewnego stopnia wilgotność z głębszych poziomów gleby w porównaniu z gruntami rolnymi.

Monokulturowe bloki drzew mogą mieć negatywny wpływ na bioróżnorodność lokalnego środowiska. Sadzone są głównie gwałtownie rosnące rośliny, które tworzą obszary niegościnne dla rodzimej fauny i flory. Ponadto, brak różnorodności osłabia naturalną odporność drzew, przez co są bardziej podatne na choroby. W 2000 roku miliard drzew topoli zostało zniszczonych przez pojedynczą chorobę, co cofnęło efekty obsadzania nimi gruntów o 20 lat.

Jednak ogólny bilans działań jest zdecydowanie pozytywny. Cykliczne badania wykazały znaczną poprawę warunków środowiskowych, większą wydajność rolnictwa oraz zwiększone dochody najbiedniejszych gospodarstw domowych na wiejskich obszarach Chin. Drzewa pochłaniają dwutlenek węgla, poprawiając lokalną jakość powietrza.

„Rządowi chińskiemu nie przypisuje się wystarczającego uznania, za szybkość i zakres, w jakim zwiększył krajową lesistość (…) Pekin wyciąga ważne wnioski z poprzednich niedociągnięć, zwiększając nacisk na sadzenie drzew odpowiednich dla lokalnych i regionalnych środowisk”

– skomentował Dr Miller, profesor na Uniwersytecie St. John, specjalizujący się w historii chińskiego leśnictwa.

Innym kluczowym projektem dla chińskiej polityki leśnej jest „Wielki zielony mur” – pas zieleni, którego głównym zadaniem jest zatrzymanie ekspansji pustyni Gobi. Każdego roku 3600 km2 terenów zielonych jest pochłanianych przez pustynię Gobi, zmniejszając areał gruntów użytkowych. Projekt zakłada zwiększenie lesistości do 15%, tym samym łagodząc postępujący proces pustynnienia. W 2009 roku zasadzone lasy obejmowały ponad 500 tysięcy km2 (wzrost zalesienia z 12% do 18%). Jest to tym samym największy sztuczny las na świecie.

Scentralizowana i odgórna kontrola państwa nad projektowaniem i wdrażaniem ambitnych programów leśnych była istotnym czynnikiem decydującym o sukcesie transformacji. Do tego dochodzą nadzwyczajne poziomy dofinansowania. Sześć programów leśnych wymagało inwestycji w wysokości 100 miliardów dolarów. Pieniądze pochodziły bezpośrednio od rządu chińskiego i z pożyczek od Banku Światowego.

Szybka rekultywacja lasów i naturalnego krajobrazu w Chinach dowodzi, iż odbudowa ekosystemów na masową skalę jest możliwa. Doświadczenia chińskie mają ogromne znaczenie dla przyszłości zdegradowanych obszarów na całym świecie. Degradacja gleby i pustynnienie stanowią narastający problem w większości państw globalnego Południa, a te wszystkie procesy prawdopodobnie ulegną intensyfikacji pod wpływem zmian klimatycznych. Metody wprowadzone w Chinach w celu rekultywacji gruntów leśnych zostały od tego czasu powielone w Afryce Subsaharyjskiej z początkowymi sukcesami w Etiopii i Rwandzie.

Tekst: Milena Świeboda

Źródła:

Źródła zdjęć: