Żagnica torfowcowa Aeshna subarctica – nowy gatunek ważki dla województwa opolskiego

dzialprzyrody.blogspot.com 2 lat temu

Tytułem wstępu, ważkami mniej lub bardziej intensywnie zajmujemy się od 2007 roku. W latach 2015-2016, w których realizowaliśmy projekt pn. „Inwentaryzacje przyrodnicze kluczem do edukacji ekologicznej i ochrony bioróżnorodności w województwie opolskim„ udało nam się zinwentaryzować wiele różnych stanowisk w obrębie wszystkich kwadratów UTM na obszarze województwa opolskiego. Nie oznacza to jednak, iż wszystko jest zbadane i nic interesującego nie uda się już odkryć na tym terenie. Siedliska ulegają przekształceniom, gatunki się dostosowują (lub nie) i ciągle jest co robić w terenie aby uchwycić zachodzące zmiany. Jak to często bywa, najciekawsze odkrycia zdarzają się przypadkiem lub w niecodziennych okolicznościach. Nie inaczej było i tym razem. Przy okazji odświeżania danych o ważkach do przygotowywanej przez Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych monografii Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, udaliśmy się na kontrolę małego śródleśnego zbiornika na wydmach koło znanego źródełka zwanego „Studzionką”. Jest to bardzo interesujące miejsce i jedyne pewne obfite stanowisko zalotki torfowcowej Leucorrhinia dubia w naszym województwie. Pod tym względem i tym razem się nie zawiedliśmy, bo 27 maja udało nam się stwierdzić ponad setkę larw tego gatunku, zaobserwować kilkanaście osobników teneralnych i zebrać kilka wylinek. Trafiły nam się też larwy husarza władcy Anax imperator i żagnicy sinej Aeshna cyanea. W trakcie kolejnej kontroli (17 czerwca), mogliśmy nacieszyć oczy widokiem licznych zalotek torfowcowych, były terytorialne samce, tandemy, kopulacje i składania jaj. W tym dniu nie prowadziliśmy już połowu larw, ale w pewnym momencie zauważyłem na kłodzie pod wodą jakąś małą larwę którejś z żagnic. Udało mi się złowić ją w sitko. Jak to zwykle bywa larwa wiła się i próbowała mnie ukłuć ostrymi wyrostkami piramidy analnej. prawdopodobnie ze względu na małe rozmiary, skojarzyła mi się z żagnicą południową Aeshna affinis. Przez jej nieustające próby wydostania się z moich rąk, nie udało mi się dokładnie obejrzeć kształtu jej maski, więc nic nie wzbudziło moich podejrzeń. Ponieważ larwa miała jeszcze małe zawiązki skrzydeł i nie miałem jeszcze tego gatunku na tym stanowisku, postanowiłem zabrać larwę do hodowli, przynajmniej do czasu osiągnięcia ostatniego stadium larwalnego i jej oznaczenia. Larwa w hodowli okazała się bardzo niekłopotliwa – zjadała wszystko co wrzucałem jej do akwarium i choć odrobinę się ruszało. Przeszła jedną wylinkę, ale przez cały czas jej niewielkie rozmiary uśpiły moją czujność. Zajęty innymi sprawami i nieco już związany z sympatyczną „gadziną” łypiącą na mnie okiem spod wody – jakoś nie miałem sumienia wyciągać jej i męczyć oglądaniem jej maski. W końcu larwa przestała przyjmować pokarm i zaczęła wystawiać oczy nad wodę – to wiadomy znak, iż zbliża się czas przeobrażenia. W końcu 11 lipca po przyjściu z pracy na wystającym z wody patyku zastałem wylinkę, a na niej ważkę suszącą skrzydła. Jako ojciec chrzestny „gadziny” bardzo się ucieszyłem, ale ważka jeszcze bardzo słabo wybarwiona w żadnym wypadku nie przypominała żagnicy południowej… Oglądałem ją i oglądałem, studiowałem plamka po plamce, żyłka po żyłce i zacząłem już całkiem wątpić w moje umiejętności oznaczania gatunków. Wszystko wskazywało na jedno. W moim pokoju na patyku siedzi świeżutka samica żagnicy torfowcowej Aeshna subarctica. Gatunku – który nigdy wcześniej nie był notowany z obszaru województwa opolskiego (Bernard i inni 2009, Zabłocki i Wolny 2012). Gatunku, którego nigdy wcześniej nie obserwowałem w terenie. Mimo, iż wszystko bezsprzecznie wskazywało właśnie na żagnicę torfowcową, nie mogłem w to uwierzyć i kilkakrotnie sprawdzałem wszystkie swoje przewodniki do oznaczania ważek. Zrobiłem choćby zdjęcia świeżego osobnika i wysłałem do Piotra Mikołajczuka. Jego jednoznaczna odpowiedź mnie uspokoiła. Ale tylko w związku z oznaczeniem gatunku. Pech chciał, iż w okresie gdy ważka postanowiła opuścić wylinkę, na zewnątrz było zimno i padał deszcz. Zanim w końcu aura się poprawiła i możliwe stało się wypuszczenie ważki na wolność, przez kilka dni przekonałem się, iż możliwe jest coś w rodzaju „hodowli” postaci dojrzałej ważki. Umieściłem owada w hodowlarce z siatki, a iż temperatura nie była zbyt wysoka i brakowało słońca, ważka nie była zbyt ruchliwa. Czasem tylko próbowała swych pierwszych lotów. Problem był tylko z karmieniem, bo nie chciała łapać wpuszczonych do hodowlarki owadów. Dało się temu jednak zaradzić – bo jak się okazało, złapana do ręki ważka bardzo chętnie zjadała owady, które wkładałem jej wprost w żuwaczki. To naprawdę się świetnie sprawdzało. Gdy tylko poczuła „mięsko” w żuwaczkach zabierała się za konsumpcję i dawała się spokojnie posadzić na siatce w hodowlarce, gdzie kończyła posiłek. Tak oto ważka dotrwała do słonecznych dni i została wypuszczona. Zdjęcia na zielonym tle zostały wykonane gdy skrzydła żagnicy stwardniały po przeobrażeniu (13.07.2021). Zdjęcia na tle żółtawym udało się zrobić zanim nagrzana słońcem ważka odleciała w dniu wypuszczenia (widać, iż nabrała już trochę kolorów). Przybył nam zatem kolejny gatunek ważki dla odonatofauny województwa i to na stanowisku, na którym zupełnie byśmy się tego nie spodziewali. Zachęcony naszym odkryciem Mirosław Pielot wybrał się na „Studzionkę” 24 lipca i udało mu się zebrać jeszcze dwie wylinki żagnicy torfowcowej.

Stanowisko

* śródleśny zbiornik na wydmach koło „Studzionki” (50.803307, 18.000466), UTM:BB83.
17.06.2021: 1 larwa zebrana do hodowli, przeobrażenie 11.07.2021, osobnik dojrzały wypuszczony, Piotr Zabłocki (dokumentacja fotograficzna i wylinka w zbiorach Działu Przyrody MŚO).
24.07.2021: 2 wylinki zebrane przez Mirosława Pielota (wylinki w zbiorach Działu Przyrody MŚO).

Gatunki stwierdzone do tej pory na stanowisku

Symbole: +++ – gatunek ze stwierdzonym rozwojem (stwierdzono larwy lub wylinki, obserwowano osobniki teneralne lub liczne osobniki podczas zachowań rozrodczych) , ++ – gatunek z możliwym rozwojem (odpowiednie siedlisko lub obserwowany w dużej liczbie), + – gatunek zaleciały, * – gatunek objęty ochroną.

RÓWNOSKRZYDŁE ZYGOPTERA
świtezianka błyszcząca Calopteryx splendens +
świtezianka dziewica Calopteryx virgo +
pałątka posolita Lestes sponsa +++
pałątka mała Lestes virens +++
pałątka zielona Chalcolestes viridis +++
tężnica wytworna Ischnura elegans +++
tężnica mała Ischnura pumilio +++
nimfa stawowa Enallagma cyathigerum +++
łątka dzieweczka Coenagrion puella +++
łątka halabardówka Coenagrion hastulatum +++
łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula +++
RÓŻNOSKRZYDŁE ANIZOPTERA
żagnica wielka Aeshna grandis ++
żagnica sina Aeshna cyanea +++
żagnica torfowa Aeshna juncea +++
* żagnica torfowcowa Aeshna subarctica +++
husarz władca Anax imperator +++
szklarka zielona Cordulia aenea ++
miedziopierś metaliczna Somatochlora metallica ++
ważka czteroplama Libellula quadrimaculata +++
ważka płaskobrzucha Libellula depressa +++
lecicha mała Orthetrum coerulescens +++

lecicha południowa Ortehtrum brunneum +++
zalotka torfowcowa Leucorrhinia dubia +++
szablak czarny Sympetrum danae +++
szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum ++
szablak krwisty Symetrum sanguineum ++
szablak późny Sympetrum striolatum ++

Żagnica torfowcowa jest gatunkiem stenotopowym, związanym z torfowiskami sfagnowymi lub o takim charakterze obrzeżami drobnych zbiorników lub jezior. W Polsce występuje w rozproszeniu, głównie w północnym pasie pojezierzy z wyraźnie większym zagęszczeniem stanowisk na zachodzie. W pozostałej części kraju notowana lokalnie z większą koncentracją stanowisk w pasie południowego Roztocza (Bernard i inni 2009). Na obszarze województwa opolskiego do tej pory nieobserwowana (Zabłocki i Wolny 2012). Najbliżej położone stanowisko żagnicy torfowcowej znajduje się na torfowisku w Leśniakach w woj. śląskim (UTM:CB51), gdzie w 2004 znaleziono jej wylinki (Miszta 2011). Miejsce to znajduje się w odległości około 70km od naszego stanowiska.

Literatura

Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, ss. 256.
Miszta A. 2011. Czerwona lista ważek województwa śląskiego - stan na rok 2010. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice ss. 40. Zabłocki P., Wolny M. 2012. Pierwsze stanowisko miedziopiersi północnej Somatochlora arctica (Zetterstedt, 1840) (Odonada: Corduliidae) na Opolszczyźnie z komentarzem do listy ważek województwa opolskiego. Parki nar. Rez. Przyr. 31(3): 87-96.

Choć po przeobrażeniu ważce brakuje jeszcze kolorów, to kształ plamek umożliwijący identyfikacje gatunku jest już widoczny Fot. P. Zabłocki

Między dwoma jasnymi pasami na bokach tułowia - w okolicy największej przechlinki, znajduje się bardzo charakterystyczna jasna plamka, która w takim kształcie nie wystepuje u żadnej innej żagnicy Fot. P. Zabłocki