Wsparcie społeczne – jak relacje z bliskimi wpływają na zdrowie psychiczne

Zdjęcie: wsparcie-spoleczne

Co sprawia, iż w trudnych chwilach czujemy się lepiej? Jakie znaczenie mają relacje z bliskimi dla naszego zdrowia? W obliczu wyzwań, takich jak choroba czy stres, wsparcie od rodziny i przyjaciół może okazać się kluczowe. Działa ono jak bufor, który pomaga nam lepiej radzić sobie z trudnościami, a także odgrywa istotną rolę w zapobieganiu i leczeniu problemów psychicznych, takich jak depresja czy lęk.

Często to właśnie bliscy pomagają nam przetrwać stresujące sytuacje. Różne formy wsparcia, takie jak emocjonalna bliskość czy praktyczna pomoc, mogą przynieść ogromne korzyści. Warto zrozumieć, jak pielęgnowanie tych relacji wpływa na nasze życie.

Czym jest wsparcie społeczne?

Według Petera Franksa, lekarza i badacza zajmującego się zdrowiem publicznym, wsparcie społeczne to system relacji międzyludzkich, które oddziałują pozytywnie na jednostkę. Kluczową rolą wsparcia jest zapewnienie, iż osoba czuje obecność ludzi, na których może polegać, co buduje poczucie bezpieczeństwa¹. Dzięki takim relacjom osoba zyskuje pewność, iż nie jest sama w trudnych sytuacjach i ma wokół siebie osoby gotowe do pomocy.

Wsparcie społeczne może przybierać różne formy: od wsparcia emocjonalnego, czyli poczucia bycia kochanym i rozumianym, po wsparcie instrumentalne, obejmujące konkretne działania, takie jak pomoc materialna czy praktyczna pomoc w codziennych zadaniach. Bliskie relacje społeczne dają również przestrzeń do wyrażania emocji, co sprzyja budowaniu zdrowego balansu psychicznego.

Wsparcie niejedno ma imię

Wspierać drugą osobę można na wiele sposobów. Nie ma jednego słusznego, ponieważ każda sytuacja, każdy przypadek jest inny. Niektórzy potrzebują po prostu dobrego słowa, inni z kolei bliskości fizycznej w postaci przytulania, trzymania za rękę, natomiast jeszcze inni mając bliskich obok, odczuwając miłość, potrzebują wyłącznie wsparcia finansowego, np. ze względu na drogie leczenie, na które ich nie stać.

Jak można więc wspierać? Socjolog Zofia Kawczyńska-Butrym wymienia kilka sposobów, w kontekście choroby czy niepełnosprawności:

1. Wsparcie emocjonalne odgrywa kluczową rolę zarówno dla osób chorych, jak i ich bliskich. Obejmuje ono okazywanie zrozumienia, współczucia oraz podtrzymywanie na duchu w trudnych chwilach. Komunikaty werbalne i niewerbalne, takie jak „jesteś przez nas kochany” czy „nie poddawaj się”, są niezwykle ważne. Obecność bliskich, troska i gotowość do niesienia pomocy powinny trwać przez cały okres zmagań z chorobą, a nie tylko na początku, tuż po uzyskaniu złych wiadomości.

2. Wsparcie informacyjne polega na dostarczaniu pacjentowi praktycznych porad medycznych, prawnych i innych informacji, które mogą pomóc w rozwiązywaniu życiowych problemów. Obejmuje to również wyjaśnienie przyczyn choroby, ograniczeń sprawności oraz możliwości leczenia, rehabilitacji i grup samopomocowych.

3. Wsparcie materialne przyjmuje formy tradycyjnej pomocy, takie jak dostarczanie darów, odzieży czy wsparcia finansowego. Tego rodzaju pomoc stwarza warunki do aktywności i rozwoju chorego. Wsparcie instrumentalne, znane również jako wsparcie poprzez świadczenie usług, polega na pomocy w codziennych czynnościach oraz pracach domowych, co może ułatwić życie osobom chorym lub niepełnosprawnym, zapewniając im dodatkowe bezpieczeństwo i stymulując ich rozwój.

4. Wsparcie wartościujące koncentruje się na okazywaniu uznania, akceptacji i potwierdzaniu znaczenia jednostki w życiu społecznym. Warto również wspomnieć o wsparciu rozwoju, które, według Z. Kawczyńskiej-Butrym, dotyczy dzieci i polega na kształtowaniu umiejętności psychomotorycznych oraz wspieraniu ich zainteresowań i szans edukacyjnych.

5. Wsparcie społeczne w kontekście choroby czy niepełnosprawności można rozumieć jako szczególny sposób pomagania osobom chorym oraz ich rodzinom, mający na celu mobilizację ich wewnętrznych sił i zasobów, by mogły samodzielnie radzić sobie z trudnościami. Rodzina oraz bliskie osoby, takie jak przyjaciele i sąsiedzi, są podstawowym źródłem wsparcia, które odgrywa kluczową rolę w kryzysowych sytuacjach zdrowotnych. Utrzymanie bliskiego kontaktu emocjonalnego z nimi jest nieocenioną pomocą w walce z chorobą i w pokonywaniu trudności².

Bez wątpienia to rodzina i bliscy, tacy jak przyjaciele czy choćby dobrzy sąsiedzi, stanowią podstawowe źródło wsparcia dla osób chorych, oferując emocjonalną bliskość i pomoc w trudnych chwilach. Najgorsze jest uczucie osamotnienia, a kiedy chory wie, iż ma na kogo liczyć, iż jest ktoś, kto poda ,,szklankę wody”, gdy będzie tego potrzebować, zwiększa się poczucie bezpieczeństwa i spokoju.

Dodatkowo wsparcie najbliższych jest niezwykle ważne, ponieważ potrafią zrozumieć i współodczuwać z chorym, co wpływa korzystnie na jego samopoczucie – empatia czynna w miłości. W miarę zmiany sytuacji zdrowotnej rola rodziny może się przekształcać, a bliscy często ułatwiają kontakt z lekarzami, psychologami – bo i to nierzadko jest potrzebne w przypadku niespodziewanej i trudnej choroby. Psychologa potrzebują wówczas nie tylko chorzy, ale i niektórzy członkowie rodziny, dla których te problemy mogą stać się dużym mentalnym obciążeniem.

Jak relacje społeczne wpływają na zdrowie psychiczne?

1. Redukcja stresu i przeciwdziałanie depresji

Bliskie relacje z rodziną, przyjaciółmi czy partnerami życiowymi są jednymi z najskuteczniejszych narzędzi w walce ze stresem. Wsparcie emocjonalne od bliskich pomaga złagodzić skutki stresu poprzez umożliwienie wyrażenia uczuć i rozmowę o problemach. Ludzie mający silne wsparcie społeczne rzadziej doświadczają objawów depresji. Bliskość emocjonalna chroni także przed osamotnieniem, które jest jednym z kluczowych czynników ryzyka depresji.

2. Podniesienie samooceny

Posiadanie silnych, wspierających relacji wpływa również na naszą samoocenę. Bliscy ludzie pomagają nam dostrzec nasze mocne strony i podkreślają naszą wartość, co przyczynia się do poprawy ogólnego samopoczucia. Poczucie bycia akceptowanym i rozumianym pomaga zbudować wewnętrzną pewność siebie, co przeciwdziała negatywnym myślom i niepewności.

3. Poprawa zdolności radzenia sobie z trudnościami

Osoby z mocnym wsparciem społecznym lepiej radzą sobie z wyzwaniami życiowymi, takimi jak zmiany zawodowe, problemy zdrowotne czy kryzysy osobiste. W trudnych momentach bliscy mogą dostarczyć nie tylko wsparcia emocjonalnego, ale również praktycznych porad i pomocnych działań, co zwiększa naszą odporność psychiczną.

4. Lepsza jakość życia

Silne więzi społeczne przekładają się na ogólną jakość życia. Osoby z bliskimi relacjami mają większą satysfakcję życiową, co przekłada się na lepsze zdrowie psychiczne i fizyczne. Osoby z bogatymi sieciami wsparcia społecznego są bardziej szczęśliwe i rzadziej odczuwają negatywne emocje, takie jak smutek czy frustracja.

Wpływ wsparcia społecznego na zdrowie fizyczne

Wsparcie społeczne jest powszechnie uznawane za istotny czynnik, który może chronić jednostki przed pojawieniem się chorób. Badania wykazują, iż brak wsparcia społecznego to jeden z kluczowych psychospołecznych czynników ryzyka, który znacząco zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca. Ponadto uważa się, iż brak wsparcia ma istotnie niekorzystny wpływ na autonomiczny układ nerwowy, co z kolei zwiększa ryzyko miażdżycy, zakrzepicy i arytmii serca³.

Osoby, które doświadczają niskiego wsparcia społecznego, częściej zmagają się z różnymi schorzeniami somatycznymi, takimi jak zawał, wrzody żołądka czy reumatyzm, a także problemami psychicznymi, na przykład psychozami czy depresją. Badaczka Susan S. Knox udowodniła, iż zarówno wsparcie emocjonalne, jak i instrumentalne przyczyniają się do obniżenia ciśnienia krwi⁴. Choć istnieje wiele badań na ten temat, wciąż pojawiają się trudności w ustaleniu jednoznacznej relacji między wsparciem a wystąpieniem choroby, jak również w zrozumieniu mechanizmów, które za tym stoją.

Niemniej jednak powszechnie uważa się, iż wszelkie formy wsparcia społecznego są pożądane i oczekiwane, szczególnie w obliczu życiowych trudności. Analizy wyników badań empirycznych sugerują, iż problem ten jest znacznie bardziej złożony. Czasami wsparcie społeczne może prowadzić do niekorzystnych efektów, takich jak poczucie zagrożenia, poczucie nadmiernej kontroli ze strony otoczenia, a także ograniczenie możliwości rozwoju samodzielnych strategii radzenia sobie z wyzwaniami codziennego życia⁵.

Jeśli doświadczyliśmy wsparcia, to wiemy, jak ważne jest ono dla zdrowia psychicznego. Relacje z bliskimi wpływają nie tylko na naszą odporność psychiczną, ale także poprawiają ogólne samopoczucie, a w wielu przypadkach nadają życiu sens. Pielęgnowanie tych bliskich więzi oraz aktywne budowanie sieci wsparcia społecznego to naprawdę ważne kroki w dbaniu o własne zdrowie psychiczne. Czas poświęcony na relacje jest inwestycją, która przynosi korzyści na wielu poziomach – od psychicznego po fizyczny. Nie zaniedbujmy tego, bo jeżeli mamy dla kogo żyć, mając świadomość, iż kocham i jestem kochany, to jest to najprawdziwszy skarb, o który warto dbać!

Natalia Tatarczuch
Socjolog&Coach

Przypisy

1. P. Franks, T. L. Campell, C. G. Schields, Social relationship and health. The relative roles of family functioning and social-support, Social Science & Medicine, 1992, 34(7): 779-788.
2. Z. Kawczyńska-Butrym, Niepełnosprawność – specyfika pomocy społecznej, Interart: Warszawa 1996.
3. W. L. Haskell, Cardiovascular disease prevention and lifestyle interventions: effectiveness and efficacy, „Journal of Cardiovascular Nursing”, 2003, 18(4): 245-255.
4. S. S. Knox, Perception of social support and blood pressure in young men, „Perceptual and Motor Skills”, 1993, 77, s. 132-134.
5. H. Sęk, R. Cieślak, Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne, w: H. Sęk, R. Cieślak (red.), „Wsparcie społeczne, stres i zdrowie”, Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa 2004.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.