Niewielka kość, odkryta 184 lata temu (1840 r.) w triasie (ok. 205 mln lat temu) w Linksfield, Szkocji, stanowiła zagadkę dla naukowców jako jeden z najbardziej tajemniczych okazów paleontologicznych wszechczasów. Po niemal 200 latach została zidentyfikowana przez międzynarodowy zespół paleontologów pod wodzą dra Tomasza Szczygielskiego z PAN. Należała do cynodonta.
Przez lata i dekady, skamieniałość została zbadana i skomentowana przez jednych z najznamienitszych paleontologów swych czasów, takich jak Sir Richard Owen, Richard Lydekker, Harry Seeley, Baron Franz Nopcsa i Friedrich von Huene. Otrzymała nazwę Saurodesmus robertsoni i była interpretowana jako kość udowa żółwia, kość ramienna krokodyla lub kość jakiegoś innego zwierzęcia, ale zawsze uznawano ją za dziwną a jej tożsamość nie została nigdy w przekonujący sposób ustalona. Z tego powodu uległa ostatecznie zapomnieniu i spoczęła na dziesięciolecia w jednej z szuflad kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie.
Międzynarodowy zespół paleontologów pod wodzą dra Tomasza Szczygielskiego (Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk), obejmujący dra Marca Van den Brandta (University of the Witwatersrand, Afryka Południowa), dra Leandro Gaetano (Instituto de Estudios Andinos “Don Pablo Groeber”, Argentyna) i dra Dawida Dróżdża (Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN), przeanalizował anatomię kości kończyn wymarłych i dzisiejszych zwierząt z całego świata i ostatecznie rozpoznał okaz jako kość udową cynodonta.
Cynodonty były bliskimi krewnymi i przodkami ssaków o rozmiarach wahających się między gryzoniem a dzikiem i mangustowatym lub psim pokroju ciała. Choć zachowały część pierwotnych, gadzich cech, wykształciły już pewne ssacze atrybuty, takie jak włosy, wyprostowane kończyny i zróżnicowane uzębienie. Anatomia Saurodesmus robertsoni sugeruje, iż był on już zaawansowanym cynodontem, prawdopodobnie należącym do rodziny Tritylodontidae, bardzo blisko spokrewnionej z prawdziwymi ssakami. To czyni go nie tylko historycznie i geologicznie pierwszym cynodontem ze Szkocji, ale też jednym z najstarszych przedstawicieli tritylodontydów a zarazem jednym z najmłodszych niessaczych cynodontów na świecie. Stanowi w końcu ważną, choćby jeżeli zapomnianą, część wczesnej historii brytyjskiej paleontologii.
dr Tomasz Szczygielski
Artykuł został opublikowany w PLoS One i jest dostępny za darmo: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0303973
