U Pana Doktora na placu

Zdjęcie: fot. Mateusz Gołembka

Powyższy fragment pochodzi z wydanego w 1928 roku „Ilustrowanego opisu Leszna i ziemi leszczyńskiej” Bronisława Świderskiego. Trudno nie przyznać autorowi racji. Plac położony w centrum miasta stanowi atrakcyjne miejsce wypoczynku.

Rok 2024 uchwałą Rady Miejskiej jest w Lesznie Rokiem Jana Metziga. O tej postaci powiedziano i napisano już wiele. Choćby w styczniu br. ukazało się wydawnictwo Janiny Małgorzaty Halec. Mniejszym zainteresowaniem cieszy się plac, któremu Metzig patronuje.

Nazwa

Plac powstał najpewniej na przełomie XVI i XVII wieku, a zatem znacznie wcześniej, niż zamieszkał tutaj jego obecny patron. Nosił nazwy kolejno: Nowy Rynek, Kościelny Rynek, Der Kirch Ring (w czasie kiedy mieszkał tutaj Jan Metzig), Dra Jana Metziga, SA, Czerwonej Armii i od 1956 roku ponownie Metziga.

Kłopotliwe tablice

Centralnym punktem placu i częstym miejscem orientacyjnym dla spotkań mieszkańców jest dąb „Bolek”. W sierpniu 2002 r. na metalowym ogrodzeniu okalającym drzewo zawisła tabliczka. Błędnie informowała ona, iż szacunkowy wiek dębu to 350–400 lat. Podano także 36 metrów jako średnicę korony, 5,05 metra jak obwód pnia, a wysokość oceniono na metrów 35.

Według kolejnej tabliczki, która pojawiła się w lipcu 2013 roku, średnica korony była mniejsza o 10 metrów; szacunkowy wiek wynosił przez cały czas 350–400 lat. Tabliczka zniknęła, kiedy ustalono dokładną datę posadzenia.

Obecna tablica (kwiecień 2024 r.) podaje informację, iż dąb został posadzony 19 kwietnia 1871 r., wysokość oszacowano na 28 metrów, szerokość korony na 25 metrów, a obwód pnia na 5,25 metra. Warto zaznaczyć, iż pierwsza tablica w tym miejscu zawierała inskrypcję: „Erinnerungseiche 1871” (Dąb pamiątkowy 1871) i miała zostać po 1920 roku wrzucona przez polską młodzież do fontanny w sąsiedztwie dębu. Tablica uchodzi za zaginioną.

Z kolei na budynku w zachodniej pierzei placu widnieje tablica z napisem:

DOM
MIESZKALNY
PL. DR. METZIGA 12
BAROKOWY
XVIII W.

Nie byłoby w tym nic niezwykłego, gdyby nie fakt, iż budynek w tej chwili ma numer 13.

Tablicą upamiętniono także patrona placu. Odsłonięto ją 22 listopada 1985 roku z udziałem władz wojewódzkich, miejskich, przedstawicieli Leszczyńskiego Towarzystwa Kulturalnego oraz potomków Jana Metziga. Autorem projektu tablicy był Zbigniew Łukowiak. Zawieszona została na budynku numer 22, gdzie Metzig mieszkał.

Podczas ostatniego remontu zniknęła z elewacji i już na nią nie powróciła.

W grudniu 2023 r. została zabezpieczona i tymczasowo trafiła do Miejskiej Biblioteki Publicznej, która znajduje się pod numerem 25. I to właśnie budynek biblioteki ma być miejscem, gdzie tablica zostanie ponownie wyeksponowana. Napis na tablicy głosi:

DR JAN METZIG
1804–1868
LEKARZ PUBLICYSTA
CZŁONEK TOWARZYSTW NAUKOWYCH
PRZYJACIEL POLAKÓW OBROŃCA
NARODOWYCH SPRAW POLSKICH
CZŁOWIEK WIELKICH ZALET
W TYM DOMU MIESZKAŁ I DZIAŁAŁ.

Warto zaznaczyć, iż w pierwotnej wersji tablica zawierała informację o niemieckim pochodzeniu Metziga, a jego żywot skrócono o dekadę.

Nazwisko Jana Metziga oczywiście widnieje także na tablicach z nazwą placu. I tutaj pojawiają się nieścisłości. Możemy bowiem zobaczyć zapisy zarówno ze stopniem doktora, jak i bez niego.

Tablice stanowiły również wyposażenie dwóch gmachów, które zbudowano przy placu pod koniec XIX wieku. A te z pewnością także sprawiały trudności. Szczególnie nieprzygotowanym uczniom.

Szkoły

W 1885 roku oddano do użytku katolicką szkołę powszechną, a dwa lata później szkołę ewangelicką. Budynek z 1885 roku funkcje szkolne pełnił do 2015 roku, kiedy to placówkę przeniesiono do budynku IV LO przy ulicy Kurpińskiego w Lesznie. Szkoła wielokrotnie zmieniała swoją nazwę. W pamięci mieszkańców prawdopodobnie najbardziej utrwaliła się jako Zespół Szkół Ochrony Środowiska lub, jak była nazywana przez wielu uczniów, „Metzig”. W budynku, który przeszedł gruntowną modernizację i został rozbudowany, od czerwca 2022 roku mieści się Miejska Biblioteka Publiczna.

Gmach z 1887 roku przez cały czas użytkowany jest w celach edukacyjnych.

Od 1 września 2020 roku swoją działalność prowadzi tutaj Szkoła Podstawowa Towarzystwa Salezjańskiego w Lesznie. Wcześniej była tu m.in. Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Skłodowskiej-Curie. W październiku 1969 roku na fasadzie budynku odsłonięto kamienną tablicę z płaskorzeźbą patronki. Zniknęła ona wraz z przeprowadzką placówki na plac Komeńskiego. To zatem kolejna zagadkowa tablica związana z placem Metziga. Zaryzykuję tezę, iż nie ma chemii między placem a odsłanianymi tutaj tablicami.

Wystrzałowe znalezisko

Podczas prac remontowych prowadzonych w 2019 roku w gmachu SP 3 natrafiono na interesujące znaleziska. Na strychu wśród belek konstrukcji znajdowały się m.in. gazety, ale przede wszystkim amunicja i karabin Mauser. Miłośnicy militariów ze szczegółami dotyczącymi niezwykłego znaleziska mogą zapoznać się na stronie Muzeum Okręgowego w Lesznie, do którego karabin został przekazany.

Fontanna

Trudno dziś wyobrazić sobie plac bez wodotrysku, o którym wspominał także cytowany Świderski. Jednak nie zawsze umilał on czas mieszkańcom czy turystom, tryskając strumieniem. Już w marcu 1930 roku (czyli dwa lata po publikacji wydawnictwa Świderskiego) w Protokole Komisji Ekonomicznej czytamy:

„Fontanna na placu znajdująca się w tej chwili zakopana ma być odkopana i doprowadzona do porządku” (zachowano oryginalną interpunkcję).

Fontanna powróciła, ale nie na stałe. Przez pewien czas jej niecka służyła choćby jako donica. Latem 1996 roku została zmodernizowana i otrzymała znany nam dziś wygląd.

Pomnik

W 2016 roku odsłonięto pomnik urodzonego w Lesznie poety Stanisława Grochowiaka. Lokalizacja ma swoje uzasadnienie. Powyżej wspomniano, iż przy placu od 2022 roku mieści się biblioteka, której patronem jest właśnie Grochowiak.

Odsłonięciu pomnika towarzyszył performance, podczas którego aktor Rafał Śpiewak symbolicznie rozpakował pomnik dłuta Norberta Sarneckiego. Zdjął z niego płaszcz, szalik i kapelusz, następnie chowając elementy garderoby do walizki.

Pozostaje ufać, iż pomnikowi walizka potrzebna już nie będzie i pozostanie na swoim miejscu.

Spacer

Plac jest oczywiście miejscem interesującym. Urzeka architekturą, a przyglądając się uważnie stolarce drzwiowej i okiennej, można dostrzec detale warte grzechu zatrzymania. Warto odwiedzić także sąsiadujące z placem lapidarium, gdzie znajduje się nagrobek doktora Jana.