5 miesięcy temu
Szczypiorek to tak tak adekwatnie tylko część nazwy. Pełna, polska nazwa tej rośliny z gatunku Allium schoenoprasum to czosnek szczypiorek. Gatunek z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), należący do warzyw cebulowych, jest rozpowszechniony na całej kuli ziemskiej, gdzie występuje zarówno w stanie dzikim, jak i w formie uprawnej.
Szczypiorek znany był już w starożytności – jako roślina kulinarna, ale także lecznicza. W Europie rozpowszechnił się jako warzywo przyprawowe najprawdopodobniej w okolicy XVI wieku. Wcześniej dziki szczypiorek w Europie uznawany był głównie za chwast.
Jak wygląda szczypiorek
Szczypiorek uprawiany jest głównie na rabatach warzywnych, jednak coraz częściej można spotkać odmiany ozdobne, które chętnie wysiewane są nie tylko dla ich smacznych i zdrowych liści, ale także ze względu na dekoracyjne kwiaty.
Szczypiorek, autor: Jerzy Opioła, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Ta wieloletnia bylina tworzy gęste kępy o wysokości od 30 do 50 cm, z rurkowatych, pustych w środku zielonych liści. Rośnie dość szybko, a w jednym sezonie może wytwarzać nowe liście choćby 8 do 10 razy.
Pędy kwiatostanowe są nieco wyższe niż standardowe liście, a u ich szczytu od maja do sierpnia pojawiają się zwarte, kuliste kwiatostany zebrane w baldachy, w kolorze białym, różowym, liliowym lub fioletowym. Organem podziemnym szczypiorku jest kłącze, wytwarzające liczne cebulki.
Uprawa szczypiorku
Szczypiorek jest rośliną niezmiernie łatwą w uprawie, dlatego chętnie wybierany jest przez choćby najbardziej początkujących ogrodników. Świetnie rośnie zarówno na gruncie, jak i w doniczkach.
Wystarczy tylko zapewnić mu żyzne i przepuszczalne podłoże o lekko zasadowym odczynie i w miarę słoneczne stanowisko (chociaż dobrze poradzi sobie także w półcieniu).
Jak i kiedy siać i sadzić szczypiorek
Szczypiorek można wysiewać wprost do gruntu od początku kwietnia. Najlepiej siać miejscowo, wtedy wzrastając szczypiorek wytworzy gęstą, zieloną kępę, którą będzie można podzielić po 2 – 3 latach uprawy.
Planując warzywną rabatę trzeba wiedzieć, iż szczypior nie lubi sąsiedztwa roślin kapustnych i strączkowych, a także buraków. Świetnym sąsiedztwem będą za to pomidory, pietruszka, koper i marchew.
Uprawa szczypiorku w gruncie
Gruntowa uprawa szczypiorku nie nastręcza większych problemów, jeżeli tylko można zaoferować mu odpowiednio słoneczne stanowisko i żyzne, lekko wapienne podłoże. Wysiew można przeprowadzać w kwietniu i maju, siejąc szczypiorek miejscowo, lub w rzędy, oddalone od siebie o 30 cm.
Szczypiorek, autor: David Stang, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
W siewie rzędowym warto wysiewać po kilka nasion w jednym miejscu, w odległości 20 do 30 cm pomiędzy kolejnymi punktami siewu.
Rośliny można uprawiać w tym samym miejscu przez około 3 do 4 lat. Po tym czasie można zauważyć znaczne spowolnienie wzrostu. W takim wypadku warto przesadzić rośliny na nowe stanowiska, rozdzielając przy tym kępy na mniejsze.
Uprawa szczypiorku w doniczce / w donicy
Szczypiorek świetnie nadaje się do uprawy w pojemnikach. W donicach lub mniejszych doniczkach świetnie odnajdzie się na balkonie czy tarasie. Przygotowując się do uprawy szczypiorku w ten sposób najważniejsze jest, aby zaopatrzyć się w podłoże o odpowiednim, lekko zasadowym odczynie (można je uzyskać dosypując do ziemi uniwersalnej odrobinę wapna lub nawozu wapniowego). Następnie sposób postępowania jest podobny, jak podczas siewu do gruntu. Jedyną różnicą jest termin siewu – jeżeli planujemy uprawę w domu, na okiennym parapecie, szczypiorek można śmiało wysiewać przez cały rok. jeżeli jednak uprawa będzie prowadzona w pojemnikach na balkonie czy tarasie, należy trzymać się zasad obowiązujących podczas uprawy gruntowej.
Szczypiorek – uprawa szczypiorku w doniczce, autor: Norman21, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Szczypiorek z cebuli w domu
Najprostszym sposobem na uprawę szczypiorku z cebuli w domu jest zakup już gotowych sadzonek. Rosnący, kilkuletni szczypiorek można znaleźć nie tylko w sklepach ogrodniczych, ale często również z dyskontach czy marketach spożywczych, chociaż często egzemplarze zakupione w wyspecjalizowanym sklepie są w lepszej kondycji niż te kupione w dyskoncie. Po zakupie warto od razu przesadzić kępę do nowej doniczki – jeżeli jest bardzo zwarta i gęsta, warto ją przy okazji podzielić.
Gołe cebulki szczypiorku są dość rzadkie i trudno je kupić. jeżeli jednak się to uda, doniczkowa uprawa w domu nie powinna nastręczać trudności. Wystarczy takie cebulki zasadzić w żyznej ziemi wapiennej i oczekiwać na wzrost jadalnych liści.
Cebulki do uprawy domowej można uzyskać ze szczypiorku rosnącego już na rabacie warzywnej. Przy okazji przesadzania lub podziału kępy wystarczy oddzielić kilka cebulek, a następnie przesadzić je do doniczki.
Szczypiorek z cebuli w wodzie
Uzyskane podczas rozsadzania kęp cebulki czosnku szczypiorku lub egzemplarze zakupione w sklepie ogrodniczym można także uprawiać w wodzie. Do naczynia należy nalać wody do poziomu, który zapewni zanurzenie korzeniom cebulek. Wodę tą należy uzupełniać w miarę regularnie, aby korzenie nie uległy przesuszeniu lub całkowitemu wyschnięciu. Tak przygotowany pojemnik dobrze jest postawić na mocno nasłonecznionym parapecie. W ten sposób szczypiorek pojawi się już po kilku dniach.
Warto jednak pamiętać o tym, iż cebulki szczypiorku (podobnie jak zwykłe cebule uprawiane na szczypior w wodzie) będą czerpać większość składników odżywczych z wewnętrznych zapasów, przez co uprawa będzie szybka, ale krótkotrwała.
Szczypiorek na balkonie
Szczypiorek jest rośliną bardzo odporną na niekorzystne warunki pogodowe, dlatego śmiało można całorocznie uprawiać go na balkonie.
W przypadku świeżo wysiewanych roślin należy pilnować terminu siewu (kwiecień/maj). Z kolei już rosnące kępy wystarczy wiosną wystawić na balkon. jeżeli będą pozostawały na nim cały czas, roślina zdąży się zahartować przed nadchodzącą zimą i spokojnie zniesie mrozy.
Trzeba jednak pamiętać o tym, żeby pojemnik czy donica były odpowiednio duże – niedostateczna ilość ziemi może spowodować przemarznięcie korzeni. Stąd zaleca się, żeby nie pozostawiać na zimę szczypiorku w małych doniczkach, które zwykle stoją na parapecie. Znacznie lepiej jest przesadzić je do skrzynki lub większej donicy. Zapewnią one odpowiednie warunki do bezpiecznego przezimowania rośliny.
Jeśli jednak szczypiorek rośnie w mniejszym pojemniku, lepiej przenieść go do chłodnego i jasnego pomieszczenia.
Szczypiorek, autor: Salicyna, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Ile rośnie szczypiorek z nasion / z cebuli
Kiełki szczypiorku wschodzą po około 2-3 tygodniach od siewu. W przypadku siewu do gruntu zaleca się pierwszy zbiór dopiero w następnym roku od wysiewu. Pozostawienie liści nienaruszonych w pierwszym roku pozwoli na zbudowanie odpowiednich cebul i zgromadzenie zapasów na zimę.
W przypadku siewu do doniczki i uprawy domowej nie ma takiego ograniczenia, jednak warto odczekać kilka tygodni z pierwszym zbiorem, co pozwoli szczypiorkowi dostatecznie się rozwinąć. Nie zaleca się również wycinać od razu całości, tak, aby roślina mogła cały czas przeprowadzać fotosyntezę, co jest bardzo istotne w okresie, w którym cebule jeszcze się nie ukształtowały.
W przypadku szczypiorku z cebuli, pierwsze zielone listki można zauważyć już po około tygodniu od posadzenia/włożenia do wody. Podobnie jest w przypadku cebuli zwyczajnej, uprawianej na szczypior. Tutaj można ścinać liście niemal od razu, gdy tylko się pojawią.
Pielęgnacja szczypiorku (podlewanie, nawożenie)
Podlewanie szczypiorku należy przeprowadzać rozsądnie. Roślina ta lubi wilgoć, ale zdecydowanie nie toleruje przelewania. Przy braku dostatecznej ilości wody liście szczypiorku mogą stawać się szorstkie i tracić na wyrazistości smaku. Z kolei w zbyt mokrym podłożu może dojść do zduszenia korzeni i liście zaczną zasychać w szczytowej części.
Nawożenie dobrze jest zacząć, gdy liście osiągną 30 – 40 cm długości. Warto zastosować nawozy organiczne (np. biohumus lub kompost) lub, w przypadku ich braku można zastosować nawozy mineralne, wieloskładnikowe.
Uprawiany na gruncie szczypiorek warto zasilić czterokrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego, pamiętając o tym, by ostatni zabieg przeprowadzić we wrześniu.
Szczypiorek, źródło: depositphotos.com
W przypadku roślin uprawianych w domu można użyć nawozu do ziół, dostosowując dawkowanie i ilość do zaleceń producenta.
Szczypiorek uprawiany na gruncie warto przesadzić po 2-3 latach, przy okazji dzieląc kępy.
W pierwszym roku od zasiania dobrze jest utrzymywać jak najbardziej spulchnioną glebę wokół wzrastających roślin i pilnować by była ona odchwaszczona.
Jak przycinać szczypiorek w doniczce
Liście szczypiorku najlepiej przycinać około 2 – 3 cm nad podłożem, pamiętając o tym, by nie obciąć więcej niż połowy wszystkich liści.
Szczypior a szczypiorek
Szczypiorkiem potocznie nazywa się zielone liście cebul (zwyczajnej, dymki, siedmiolatki). Jednak prawidłowa nazwa zielonych części cebuli to szczypior. Jest gruby i mięsisty.
Szczypiorek z kolei jest raczej cienki i drobny, a jego cebulki niespecjalnie nadają się do konsumpcji. W przeciwieństwie do cebuli, u której spożywa się zarówno zielone łodygi szczypioru, jak i same cebule.
Dziki szczypiorek
Szczypiorek – Dziki szczypiorek, autor: USDA NRCS Montana, Public Domain, commons.wikimedia.org
Dziki szczypiorek zwany również szczypiorkiem leśnym, to ten sam gatunek, co szczypiorek hodowlany, uprawiany na rabatach warzywnych (Allium schoenoprasum). Można znaleźć go w lasach wielu regionów Polski na przełomie marca i kwietnia. Wyglądem bardzo przypomina szczypiorek hodowlany, chociaż nie dorasta tak wysoko, jak jego ogrodowy odpowiednik. Nie jest też tak soczysty, za to zdecydowanie nadrabia zapachem, który jest znacznie bardziej intensywny. Rośnie w lasach liściastych, na jasnych polanach, można spotkać go w parkach i starych sadach. Warto zbierać go jednak w miejscach z dala od ruchliwych dróg i zanieczyszczeń.
Właściwości szczypiorku
Szczypiorek jest nie tylko cenną rośliną przyprawową, ale ma również szereg adekwatności prozdrowotnych. Zawarte w nim olejki eteryczne i fenole wspierają trawienie i mają delikatnie przeczyszczające działanie. Dodany do potraw poprawia apetyt. Obniża również ciśnienie krwi, a także ma adekwatności przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
Jest skarbnicą witamin, nie tylko witaminy C, ale także A, E, K i witamin z grupy B. Dzięki zawartości cynku, manganu i selenu wpływa korzystnie na odporność oraz wspomaga pracę nerek.
Jego adekwatności nie są bez znaczenia również w ogrodzie. Uprawiany współrzędnie z takimi warzywami, jak marchew, pomidory, koper czy pietruszka, chroni uprawy przed połyśnicą marchwianką, pchełkami i mszycami.
Zastosowanie szczypiorku
Szczypiorek zastosowanie znajduje przede wszystkim w kuchni, jako dodatek do wielu potraw. Szczególnie często jest on składnikiem dań jajecznych (omletów, jajecznic), past do chleba czy sałatek, ale idealnie sprawdza się również jako przyprawa do wytrawnych twarożków, chłodników czy ziemniaków. Świetnie skomponuje się z jogurtem jako składnik dipu i wzbogaci smakiem domowe masło.
Szczypiorek – zastosowanie szczypiorku, autor: manray3 – Flickr, CC BY-SA 2.0, commons.wikimedia.org
Jak przechowywać szczypiorek
Obcięty szczypiorek można przez kilka dni przechowywać w lodówce owijając końce łodyżek zwilżonym papierowym ręcznikiem lub wkładając liście do pojemnika, na dnie którego znajduje się mokry papierowy ręcznik. W ten sposób można zachować świeżość liści od 3 do 6 dni.
Zdecydowana większość osób przechowuje liście szczypiorku wstawiając je do wody, co jest jednak nieprawidłową metodą. Takie przechowywanie prowadzi do gnicia liści i może być powodem zatruć.
Aby na dłużej zachować adekwatności przyprawowe szczypiorku, można go zamrozić lub ususzyć.
Jak mrozić szczypiorek
Opłukany i osuszony na papierowym ręczniku szczypiorek należy drobno posiekać, a następnie przełożyć całość do woreczka lub pojemnika i umieścić w zamrażarce.
Przed krojeniem szczypiorek musi być dobrze osuszony, ponieważ pozostawiona woda sklei fragmenty liści i sprawi, iż całość może się zbrylić.
Jak suszyć szczypiorek
Metod suszenia szczypiorku jest kilka, jednak dla każdej z nich wspólne jest przygotowanie liści, które polega na ich umyciu i dokładnym osuszeniu na ręczniku papierowym.
Szczypiorek – suszenie szczypiorku w piekarniku, autor: Øyvind Holmstad, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Następnie można wybrać jeden z poniższych sposobów:
- suszenie na powietrzu – najprostsza i najtańsza metoda, wymagająca jedynie odpowiednich warunków atmosferycznych, tj. ciepłej i suchej pogody. Jednak ta metoda jest też najdłuższa – w zależności od warunków, okres suszenia może wynieść od kilku dni, do kilku tygodni,
- suszenie w suszarce do ziół – odpowiednie narzędzie do suszenia ziół i grzybów nie tylko przyspieszy proces, ale zapewni bardziej równomierne wysychanie. Czas i temperatura suszenia zależy od producenta suszarki, jednak zaleca się wybrać niższą temperaturę suszenia, dla zachowania aromatu i składników odżywczych,
- suszenie w piekarniku – piekarnik może być użyteczny także do suszenia ziół. Posiekany szczypiorek należy rozłożyć na papierze do pieczenia, a następnie włożyć do piekarnika nagrzanego do 50 – 60oC. Drzwiczki piekarnika powinny być lekko uchylone, aby umożliwić odparowanie wilgoci. W zależności od grubości i ilości szczypiorku na blasze, czas suszenie wynosi od 1 do 3 godzin.
Po całkowitym wysuszeniu szczypiorku (bez względu na metodę), należy umieścić ziele w szczelnym pojemniku – najlepiej szklanym lub metalowym, gdyż plastik może niekorzystnie wpłynąć na jakość i aromat suszu. Można również przesypać całość do papierowego woreczka.
Szczypiorek, autor: Clarisselitiatco, CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org
Odmiany szczypiorku
Szczypiorek szczypiorkowi nierówny, dlatego na rynku można znaleźć nasiona wielu interesujących odmian. Do najciekawszych można zaliczyć:
- szczypiorek 'Bohemia’ – gwałtownie rosnąca, bardzo plenna odmiana, tworząca średniej grubości, intensywnie zielone liście,
- szczypiorek 'Fortel’ – polska odmiana przeznaczona głównie do uprawy na gruncie lub do wczesnego pędzenia pod osłonami. Bardzo plenna, tworzy zwarte kępy liści, osiągających 40 do 50 cm i bardzo aromatycznych,
- szczypiorek 'Civette’ – odmiana idealna do uprawy w pojemnikach – na balkonie i w domu. Liście szerokie, soczyste, ciemnozielone, o bardzo silnym aromacie,
- szczypiorek 'Nelly’ – drobne liście są intensywnie ciemnozielone i mocno aromatyczne,
- szczypiorek 'Jowisz’ – odmiana do uprawy gruntowej lub pod osłonami. Odporna na rdzę pora, bardzo plenna. Tworzy długie, grube i aromatyczne liście.
Samodzielna uprawa szczypiorku nie powinna przysporzyć problemów choćby najbardziej początkującym ogrodnikom. A adekwatności przyprawowe i lecznicze tej rośliny sprawiają, iż nie powinno jej zabraknąć w żadnym ogrodzie warzywnym.
Fot. główna: Kolforn, This file is licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0, wikimedia.org
