Skowronek – czy luki skowronkowe zwiększają bioróżnorodność agroekosystemów?

Skowronek to głos wiosny, ale niestety na granicy zniknięcia.

Skowronek (Alauda arvensis) jest gatunkiem typowo terenów otwartych, preferującym mozaikowe siedliska z niską roślinnością i ograniczonym zadrzewieniem. To ptak skryty, prowadzący głównie naziemny tryb życia. Choć ma też charakterystyczny, pionowy lot tokowy, podczas którego samiec wydaje nieprzerwany, wielominutowy śpiew. Gniazdo buduje na ziemi, zwykle w niewielkim zagłębieniu, dobrze zamaskowanym wśród kęp traw. Lęg składa się z 3–5 jaj, a sezon rozrodczy może obejmować choćby trzy lęgi rocznie. Wszystko zależy od warunków pogodowych i dostępności pokarmu, albo utraty poprzedniego lęgu. Dieta skowronka obejmuje zarówno bezkręgowce (głównie owady), jak i nasiona roślin uprawnych i dzikich, co czyni go ważnym elementem łańcuchów troficznych agroekosystemu.

Jeszcze niedawno skowronek był jednym z najliczniejszych przedstawicieli ptasiego krajobrazu rolniczego Europy. Dziś jego populacja spada dramatycznie – choćby o 50% w skali kontynentu. W Polsce liczebność skowronka, zmniejszyła się o 10%-25% na przestrzeni ostatnich 20 lat (dane Monitoringu Ptaków Polskich). Główna przyczyna? Intensyfikacja rolnictwa: większe monokulturowe pola, gęstsze uprawy, mniej przestrzeni otwartej. Paradoksalnie, najbardziej klasyczny mieszkaniec pól – ptak całkowicie zależny od krajobrazu rolniczego – traci swoje siedliska właśnie przez rolnictwo.

Skowronki zakładają gniazda na ziemi, w otwartej przestrzeni, ale unikają zbyt gęstej roślinności i nie lądują bezpośrednio przy gnieździe – to ich antydrapieżnicza strategia. Kiedy zboża są zbyt wysokie i zwarte, gniazda są trudne do założenia, a młode nie mają szans na przeżycie.

Luki skowronkowe – prosta metoda, duży efekt.

Z pomocą przychodzi praktyczne rozwiązanie: luki skowronkowe (skylark plots, Feldlerchenfenster), czyli niewielkie, nieobsiane fragmenty pola – zwykle ok. 20 m², tworzone przez chwilowe podniesienie lub wyłączenie siewnika. Wprowadzone zostały w Wielkiej Brytanii i Niemczech i okazały się niezwykle skuteczne. Badania pokazują, iż na polach z lukami liczba terytoriów skowronków wzrastała choćby o 60% w ciągu 3 lat.

Luki skowronkowe, mimo iż projektowane z myślą o potrzebach Alauda arvensis, stanowią również mikrosiedliska o kluczowym znaczeniu dla wielu innych gatunków ptaków (FaBI) i owadów otwartych krajobrazów rolniczych. Otwarte fragmenty gleby i rozluźniona struktura roślinności sprzyjają żerowaniu gatunków z rodziny trznadli (Emberizidae) i pliszkowatych (Motacillidae), a także zwiększają dostępność pokarmu dla gatunków drapieżnych, jak pustułka (Falco tinnunculus), czy błotniak zbożowy (Circus cyaneus). Dodatkowo, mikrohabitaty te tworzą dogodne warunki termiczne i strukturalne dla owadów zapylających oraz entomofauny pożytecznej, w tym chrząszczy biegaczowatych (Carabidae) i pszczół samotnic (Apoidea). W ten sposób luki skowronkowe pełnią rolę lokalnych centrów różnorodności biologicznej, wspierających równowagę ekologiczną agrocenoz.

Z moich obserwacji wynika, iż tam gdzie stworzyłem luki skowronkowe pojawiły się : pliszka żółta (Motacilla flava), ortolan (Emberiza hortulana), potrzeszcz (Emberiza calandra), a także ptaki drapieżne, takie jak myszołów (Buteo buteo), czy błotniak stawowy (Circus aeruginosus).

Od ekoschematu do mikrosiedlisk – lokalne innowacje na granicy wsi: Budziska i Ruda.

W ramach projektu „Przyroda bez granic”, którego celem jest ochrona i wzmacnianie bioróżnorodności, zdecydowaliśmy się na autorskie rozwinięcie tej koncepcji. Zamiast luk na wielkoobszarowych polach, stworzyliśmy z kolegą dwa specjalne mikrosiedliska na terenie łąk i nieużytków na terenie granicznym wsi: Budziska i Ruda (woj. śląskie), w obrębie KSM Ruda. Idee powstawania luk skowronkowych na naszym projekcie konsultowaliśmy z WWF Polska.

Choć klasyczne „luki” funkcjonują zwykle w uprawach zbóż, my pokazaliśmy, iż ten model można adaptować także do mozaikowych, ekstensywnych siedlisk – tworząc przestrzenie dogodne do lęgów, żerowania i odpoczynku nie tylko dla skowronków, ale i całej grupy ptaków otwartego krajobrazu.

Minimalne nakłady, realne efekty.

Jednym z kluczowych atutów tej metody jest jej niskokosztowość i prostota. Koszt utraty plonu z 2 luk/ha to zaledwie 0,4% powierzchni pola. Nie ma potrzeby zmiany agrotechniki, nie zwiększa się zachwaszczenia, a cały zabieg można wykonać jednym ruchem – przez uniesienie siewnika.

Nasze mikrosiedliska – mimo iż są niewielkie – już teraz obserwujemy jako punkty zwiększonej aktywności ptaków, szczególnie w okresie lęgowym i migracyjnym. To potwierdza, iż wprowadzenie innowacyjnych pomysłów nie musi oznaczać dużych kosztów, ale wymaga odwagi, wiedzy i chęci do niesienia pomocy ptakom.

Skowronek jako wskaźnik stanu agroekosystemu.

W czasach zmian klimatu i intensyfikacji produkcji, rola takich gatunków jak skowronek jest kluczowa – to wskaźniki zdrowia ekosystemu rolniczego. Ich obecność (lub brak) sygnalizuje, czy krajobraz jest zdolny do dostarczania usług ekosystemowych, takich jak zapylanie, retencja wody, kontrola szkodników.

Dlatego właśnie „luka” dla skowronka jest tak naprawdę przestrzenią dla przyszłości rolnictwa.

Moje działania możesz wesprzeć stawiając mi wirtualną kawę poprzez poniższy link
https://buycoffee.to/przyrodadlasosnowca