Przyroda w tarnogórskich podziemiach – nowatorskie wyniki badań mchu

4 miesiące temu Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej podpisało porozumienie z Uniwersytetem Opolskim. 27 czerwca w naszej siedzibie gościliśmy prof. Małgorzatę Rajfur (Zastępca Dyrektora Instytutu Biologii, Kierownik Katedry Botaniki i Monitoringu Biologicznego), dr Grzegorza Kłysa (Instytut Biologii UO, autor wielu badań dot. nietoperzy w tarnogórskich podziemiach) i dr inż. Pawła Świsłowskiego (Instytut Biologii UO). Teraz możemy poczytać o pierwszych efektach badań, prowadzonych przez duet Kłys i Świsłowski.

„Mchowe” zagadki rozwiązane. Pierwszy z opisanych gatunków to Kindbergia praelonga (kindbergia długogałęzista) = Eurhynchium praelongum. Gatunek raczej pospolity, który jest spotykany na wilgotnych stanowiskach, kamieniach, skałach. Nikt do tej pory nie pisał o jego występowaniu w podziemiach. Drugi z gatunków to Didymodon rigidulus (Paroząb sztywny)występuje na Śląsku. Rośnie na osłoniętych, często zacienionych, bogatych w podłoże ścianach, betonie, dachówkach, kostce brukowej i naturalnych skałach na nizinach – mówi dr Grzegorz Kłys.

Rodzaje występujących pod ziemią mchów:

✅ Kindbergia praelonga (syn. Eurhynchium praelongum)

Opis gatunku: mech średniej wielkości (zazwyczaj 3–5 cm), regularnie dwu- do trzykrotnie rozgałęziony pleurokarp. Kluczową cechą diagnostyczną jest wyraźnie odmienny kształt liści łodyżkowych (na głównej łodydze) oraz liści na gałązkach bocznych. Liście łodyżkowe mają szerszą nasadę i sercowato-trójkątny kształt, przy czym ich nasada obejmuje łodygę. Liście gałązkowe są mniejsze, raczej jajowate, bez wyraźnie obejmującej nasady. Żebro pojedyncze, długie, brzegi liści wyraźnie ząbkowane. Sporogony występują dość często, osadzone w środkowej części rośliny.

Ekologia: należy do najbardziej cienioznośnych pospolitych mchów niżowych. Najczęściej rośnie na ziemi w lasach, u podstawy pni, pod skałami. Gatunek higrofilny, preferujący podłoża zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie obojętnym do zasadowego.

Podziemia i jaskinie: Kindbergia praelonga była już notowana w niektórych systemach podziemnych / jaskiniowych. Regularnie występuje w jaskiniach na Azorach. Ilustruje to fakt, iż cienioznośne, wilgociolubne pleurokarpy mogą dobrze prosperować w „półmroku” stref wejściowych.

Cedrés-Perdomo, R. D., Polaíno-Martín, C., Jennings, L., & Gabriel, R. (2024). Seeking a Hideout: Caves as Refuges for Various Functional Groups of Bryophytes from Terceira Island (Azores, Portugal). Diversity, 16(1), 58.

Gabriel, R.; Pereira, F.; Borges, P.A.V.; Constância, J.P. Indicators of conservation value of Azorean caves based on its bryophyte flora at cave entrances. In Proceedings of the XI International Symposia on Vulcanospeleology, Pico Island, Azores, Portugal, 12–18 May 2004; pp. 114–118.

——————-

✅ Didymodon rigidulus

Opis gatunku: mech drobny, akrokarpowy (rośliny osiągają wysokość 1–1,5 cm). Liście wąskie, 1–3 mm długości, w stanie suchym przylegające do łodygi, w stanie wilgotnym odstające. Żebro pojedyncze, czasami wybiega w krótką, tępą końcówkę. Często wytwarza wegetatywne gemmy, którymi się rozmnaża.

Ekologia: wyraźnie kalcyfilny gatunek, rosnący zarówno na podłożu pierwotnym (skały wapienne), jak i wtórnym (murki, beton, bruk). Częstszy na niżu i w niższych położeniach górskich, zwykle zasiedla miejsca ocienione.

Podziemia i jaskinie: gatunek ten bywa często znajdowany na wapiennych ścianach, zwłaszcza w strefie wejściowej jaskiń.

Mulec, Janez & Kubešová, Svatava. (2010). Diversity of bryophytes in show caves in Slovenia and relation to light intensities. Acta Carsologica / Karsoslovni Zbornik. 39. 587-596.

————

Podsumowanie: Ogólna zasada ekologii mchów jaskiniowych (systemów podziemnych): sprzyjające siedliska występują zwłaszcza dla mchów kalcyfilnych – zasiedlają one jaskinie w partiach oświetlonych, zarówno światłem naturalnym w strefie wejściowej („twilight zone”), jak i światłem sztucznym w jaskiniach udostępnionych turystycznie. Jaskinie zapewniają im stabilny i wilgotny mikroklimat oraz zwiększoną dostępność składników pokarmowych.

To pierwsze wyniki badań prowadzonych w tarnogórskich podziemiach, które tylko rozbudzają apetyt na kolejne odkrycia.