Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?

Czym były trylobity, jak wyglądały, gdzie żyły oraz jak wyginęły? Poznaj fascynującą historię tych stawonogów, których już nie ma z nami.

Gdzie zamieszkiwały trylobity oraz jak wyglądały?

Trylobity to wymarła gromada bezkręgowców, dokładniej stawonogów, które żyły w morzach dawnej Ziemi. Miały one owalne, nieco wydłużone ciało. W przekroju poprzecznym zwierzę (i jego pancerz) dzieliło się na trzy segmenty zwane tarczami: głowową (cephalon), tułowiową (thorax) i ogonową (pygidium), podobnie jak w przypadku wielu innych stawonogów.

Nazwa trylobit wzięła się z języka greckiego, od słów treis (trzy) i lobos (płat). Co jednak ciekawe, nie wynika ona z wyżej przedstawionego podziału poprzecznego, a z podziału podłużnego. Dwie boczne strony pancerza trylobita są bowiem podzielone pogrubioną podłużną bruzdą pośrodku. Tą są te trzy płaty, które znajdują się w nazwie trylobit.

Rozmiary trylobitów wahały się od zaledwie kilku centymetrów do choćby ponad 70 centymetrów w przypadku największych, ale nielicznych gatunków. Każda z części pancerza trylobita mogła być zaopatrzona w kolce. W zależności od gatunku były to kolce mniejsze lub większe. Niektóre z tych kolców były choćby dłuższe niż rozmiary samego zwierzęcia.

Jednym ciekawym gatunkiem jest Walliserops. Oprócz standardowych kolców posiadał on wypustkę w kształcie trójzęba w rozmiarze samego zwierzęcia. Wystawał on z jego segmentu głowowego. Naukowcy niedawno odkryli, iż służył on do walk o partnerów seksualnych. W tym względzie przypominają niektóre chrząszcze, np. japoński rohatyniec dwurożny.

Trylobity były wyłącznie zwierzętami morskimi. Zwykle poruszały się po dnie morskim, ale niektóre gatunki określa się jako planktonowe, tj. unoszące się w wodzie.

Zdj. 1. Skamieniały trylobit obok skamieniałej rozgwiazdy.

Dlaczego i kiedy wymarły trylobity?

Trylobity to w tej chwili wymarła gromada stawonogów. Najwcześniejsze skamieniałości tych zwierząt datowane są na ok. 520 milionów lat (wczesny kambr), a najpóźniejsze na ok. 252 milionów lat (koniec permu). Ponadto uważa się, iż przeżyły kilka okresów wymierania.

Zapis kopalny sugeruje, iż w dewonie zniknęły wszystkie rzędy trylobitów oprócz Proetida. Te ostatnie z kolei miały zniknąć podczas tzw. wymierania permskiego, kiedy wyginęło choćby 90-95% gatunków na Ziemi.

Czy tak rzeczywiście było? Naukowcy wierzący, iż Ziemia istnieje zaledwie kilka tysięcy lat, mają zupełnie inne zdanie na ten temat. Uważają, iż trylobity wyginęły w wyniku biblijnego potopu Noego. W jaki sposób?

Według nich wielkie formacje geologiczne nie powstały w wyniku stopniowej sedymentacji osadów trwającej miliony lat, ale w sposób gwałtowny podczas globalnego potopu. Miał on spowodować bardzo szybkie przemieszczanie się płyt tektonicznych i osadzanie materiału na dnie oceanicznym.

W ten sposób pogrzebane zostały trylobity. To też tłumaczy, dlaczego ich resztki zostały zachowane w tak dobrym stanie i w całości. Gdyby bowiem leżały przez dłuższy czas na dnie morskim jako padlina, zainteresowałyby się nimi inne zwierzęta.

Oczy trylobitów

Ponadto dziś wiadomo, iż tkanki miękkie również podlegają skamieniałości. Nie inaczej było w przypadku trylobitów. Jednym z najciekawszych zachowanych elementów są ich oczy.

Jedne gatunki nie posiadały oczu, inne natomiast posiadały tzw. oczy złożone, podobne do oczu innych stawonogów. Z tą różnicą, iż były zbudowane nie z chityny, ale z nieorganicznego, doskonale zorientowanego kalcytu.

Zdj. 2. Trylobit – model stworzony dzięki drukarki addytywnej (tj. drukarki 3D).

Z kolei oko zagregowane u rodziny Phacopidae posiadało dwie soczewki: wyższą zbudowaną z kalcytu i niższą zbudowaną z chityny. Były one tak doskonale ułożone, iż R. Levi-Setti zajmujący się nimi napisał:

„Trylobity rozwiązały bardzo elegancki problem fizyczny i najwyraźniej wiedziały o zasadzie Fermata, prawie sinusów Abbégo, prawach załamania Snella i optyce kryształów dwójłomnych”.

Ponieważ uważa się, iż trylobity wyewoluowały w kambrze podczas tzw. eksplozji kambryjskiej, zagadką pozostaje dla ewolucjonistów, jak te organizmy tak gwałtownie wykształciły tak precyzyjnie zbudowane oczy. Dla kreacjonistów nie ma tu zagadki: Bóg stworzył je razem z takimi oczami.

Gdzie można znaleźć skamieniałości po trylobitach?

Skamieniałości trylobitów można znaleźć tylko w skałach datowanych na paleozoik. To oznacza, iż należy udać się na miejsce, gdzie takie skały są odkryte. Takich miejsc na świecie jest całkiem niemało.

U nas w Polsce najwięcej trylobitów można znaleźć w odsłoniętych skałach paleozoicznych, które znajdują się w Górach Świętokrzyskich. Skamieniałości występują tam w skałach kambru, ordowiku, syluru, dewonu i karbonu.

Najwięcej okazów trylobitów można znaleźć w skałach dewonu, które są odsłonięte w okolicach Kielc i Nowej Słupi. Są one jednak mało spektakularne, mają tylko kilka centymetrów długości.

Zdarza się również, iż skamieniałości trylobitów znajdowane są we fragmentach skalnych na obszarach polodowcowych północnej i centralnej Polski. Zostały one zaniesione do Polski w epoce lodowcowej z Morza Bałtyckiego i wysp należących do Szwecji. Są to najczęściej tylko fragmenty skamieniałości, jednak niektóre z nich są całkiem duże, mające kilkanaście centymetrów.

Źródła

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Trylobity
2. https://matkaprzelozona.wordpress.com/2018/11/30/trylobity-bardzo-wymarli-wielonodzy-krolowie-oceanow/
3. https://www.national-geographic.pl/artykul/to-dziwaczne-stworzenie-sprzed-400-mln-lat-mialo-na-glowie-trojzab-naukowcy-wlasnie-odkryli-do-czego-sluzyl-230119020318
4. https://zywaplaneta.pl/skamienialosci/trylobity/
5. https://mz.pan.pl/pl/oczy-zlozone/
6. https://creation.com/trilobite-technology