Mikrobiota jelitowa – jej znaczenie dla naszego zdrowia

3 miesięcy temu

Zdjęcie: mikrobiota

O mikrobiocie jelitowej mówi się w tej chwili coraz więcej, choć z drugiej strony wciąż kilka o niej wiemy. Tymczasem jest ona istotną częścią naszego organizmu, uważa się ją niemalże za kolejny narząd. Wskazuje się na jej znaczący wpływ na nasze zdrowie. Czym jest mikrobiota i jaką pełni rolę w organizmie? Poznajmy głębiej ten temat.

Mikrobiota jelitowa – definicja i skład

To, co charakteryzuje mikrobiotę, to jej bardzo zróżnicowany skład. Stanowi ona zespół mikroorganizmów, który w naszym układzie pokarmowym tworzy złożony ekosystem. Składają się na nią przede wszystkim bakterie, ale oprócz nich występują również:

archeony,
pierwotniaki,
grzyby,
a także ich wspólny materiał genetyczny.

Warto wiedzieć, iż nie istnieje jeden adekwatny, na stałe ustalony wzorzec składu mikrobioty. Jest on różny u każdego z nas. Co więcej, jest ona obecna nie tylko w jelicie grubym – mikroorganizmy występują bowiem także w jelicie cienkim, dwunastnicy czy choćby żołądku.

Mikrobiota jelitowa – jej rola w naszym organizmie

Mikrobiota jelitowa istotnie wpływa na nasze zdrowie, a co więcej, robi to nie tylko w aspekcie trawienia. Za sprawą swojej dużej liczebności i składu mikroorganizmy oddziałują na nasz organizm wielotorowo:

Produkują witaminy – dzięki bakteriom kwasu mlekowego powstaje witamina B12, bifidobakterie odpowiadają za syntetyzowanie kwasu foliowego (o istotnym znaczeniu dla naprawy DNA), są też inne szczepy bakterii produkujące z kolei witaminę K i inne witaminy z grupy B.

Sprawny układ odpornościowy – między mikrobiotą jelitową a układem immunologicznym istnieje symbioza. Współpracują one ze sobą, wspierając się i regulując nawzajem. Nic dziwnego, skoro około 70-80% komórek odpornościowych naszego organizmu bytuje właśnie w jelitach. Prawidłowy skład flory bakteryjnej pełni kluczową rolę w ochronie przed patogenami.

Udział w fermentacji węglowodanów – mikrobiota jelit odpowiada za produkcję enzymów, dzięki którym dochodzi do fermentacji węglowodanów złożonych. Za sprawą tego procesu ulegają one rozkładowi na składniki odżywiające nabłonek jelit, takie jak np. maślan, propionian i octan. Jak wykazały badania naukowe, są one pomocne w utrzymaniu stabilnego poziomu glukozy i lipidów we krwi. Dodatkowo wytwarzane przez bakterie metabolity polepszają stan bariery jelitowej i obniżają ryzyko wystąpienia stanów zapalnych.

Mikrobiota jelitowa bierze udział w metabolizmie kwasów żółciowych, za sprawą których łatwiej wchłaniają się zarówno tłuszcze, jak i rozpuszczalne w nich witaminy.

Udział w profilaktyce chorób metabolicznych – takie schorzenia jak cukrzyca typu II, choroby sercowo-naczyniowe czy zapalne jelit są silnie powiązane z naszym stylem życia, przede wszystkim sposobem odżywiania się i aktywnością ruchową. U zmagających się z nimi osób zauważono również niekorzystne zmiany w mikrobiocie jelitowej. Wniosek jest z tego taki, iż nasz tryb życia i zachowanie w organizmie równowagi są powiązane ze składem mikrobioty jelit.

Spadek ryzyka wystąpienia otyłości – na podstawie badań stwierdzono związek między występowaniem otyłości a ubogą, mało różnorodną mikrobiotą jelitową.

Wpływ na układ nerwowy – okazuje się, iż mikroorganizmy oddziałują choćby na funkcjonowanie układu nerwowego, do czego dochodzi dzięki istnieniu osi mózgowo-jelitowej. Za przykład mogą tu posłużyć chorzy na zespół jelita drażliwego (IBS), u których zauważa się zaburzenia mikrobioty jelit.

Jak widać, mimo pejoratywnego skojarzenia, jakie nasuwa nam pojęcie bakterii, tak naprawdę skład i stan naszej mikrobioty jelitowej ma swoje przełożenie na cały organizm.

Mikrobiota jelitowa – przyczyny zaburzeń

Do dysbiozy jelitowej dochodzi na skutek zaburzeń równowagi bakteryjnej. Występuje wtedy m.in.:

mała różnorodność bakterii jelitowych;
utrata lub spadek ilości pożytecznych gatunków bakterii;
przerost mikrobów negatywnie wpływających na nasze zdrowie.

Jest wiele czynników, które leżą u źródeł dysbiozy, przy czym jedne z nich możemy kontrolować, a inne niestety nie. To ostatnie jednak nie znaczy wcale, iż nie mamy możliwości wsparcia naszej mikrobioty jelitowej.

Możemy wyróżnić następujące przyczyny zaburzeń równowagi bakteryjnej w jelitach:

Dzieciństwo – stwierdzono, iż kształtowanie się stanu mikrobioty jelitowej ma swój początek w chwili urodzenia (jest możliwe, iż choćby wcześniej). Okazuje się, iż na zdrowie dziecka wpływa również prawidłowy skład mikrobioty matki. Warto też dodać, iż zagrożenie wystąpienia dysbiozy ulega obniżeniu za sprawą zarówno porodu naturalnego, jak i karmienia piersią.

Dieta – zależnie od naszego sposobu odżywiania się dochodzi do zmian mikrobioty jelit. W efekcie stosowania diety opartej na artykułach bogatych w konserwanty i inne szkodliwe dodatki do żywności dochodzi do zubożenia różnorodności mikroorganizmów. Z kolei jadłospis bazujący na produktach z dużą zawartością cukru skutkuje namnażaniem się niekorzystnych mikroorganizmów. Natomiast pozytywne działanie na stan naszej mikrobioty wykazuje błonnik rozpuszczalny, którego wartościowym źródłem są warzywa i owoce oraz produkty owsiane.

Leki – nie jest przypadkiem zalecenie przyjmowania probiotyków w przypadku wystąpienia konieczności zażywania antybiotyków. Medykamenty te niszczą bakterie w całym układzie pokarmowym, od jamy ustnej zaczynając. Również leki o działaniu neutralizującym kwas solny charakteryzuje negatywny wpływ na różnorodność mikrobioty jelit.

Styl życia – mikrobiota jelitowa człowieka zależy też od składowych naszego ogólnego stylu i trybu życia, wpływa na nią bowiem sen, aktywność fizyczna, stres, a także np. palenie papierosów czy picie alkoholu. Dodatkowo składniki mikrobioty ulegają też zmianie wraz z upływem lat, tj. naszym wiekiem.

Istnieje wiele przyczyn mogących leżeć u podstaw wystąpienia dysbiozy. Pamiętajmy jednak, iż każdy moment jest dobry do tego, by wprowadzić zmiany, np. nowe nawyki, pomocne w zachowaniu dobrego zdrowia – i to choćby nie samych jelit, ile naszego organizmu w całości.

Dysbioza jelitowa – objawy i skutki

Dosyć łatwo jest zdiagnozować u siebie dysbiozę jelitową – objawy zaobserwujemy choćby bez specjalistycznych badań. Są to przede wszystkim symptomy ze strony układu pokarmowego, takie jak m.in.:

bóle brzucha;
wzdęcia;
biegunki;
zaparcia;
problemy z trawieniem, w tym uczucie niestrawności po spożyciu produktów, które wcześniej nie wiązały się dla nas z żadnymi przypadłościami;
przewlekłe zmęczenie;
zapalenie jelita o wymagających konsultacji lekarza objawach, takich jak brak apetytu, bóle brzucha, gorączka czy krew w kale.

Mimo iż symptomy z rodzaju wyżej wymienionych nie dadzą nam jasnej odpowiedzi, co dokładnie dolega naszym jelitom, mogą one jednak stanowić dla nas wskazówkę o konieczności modyfikacji prowadzonego trybu życia, w tym diety.

Miejmy na uwadze, iż konsekwencją nieleczenia i długo trwającej dysbiozy mogą być przewlekłe schorzenia jelit, do których zaliczamy np. zespół jelita drażliwego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Crohna czy zespół tzw. nieszczelnego jelita. Co więcej, dysbioza jelitowa może też leżeć u podstaw nawracających infekcji układu moczowo-płciowego czy dróg oddechowych. Bierze się to m.in. z tzw. obrony śluzówkowej, za którą w znacznym stopniu odpowiadają właśnie jelita i ich mikroflora.

Dieta i probiotyki dla prawidłowej mikrobioty

Z uwagi na dobroczynne działanie mikrobioty jelitowej z pewnością dobrze jest mieć jej stan na uwadze i systematycznie o nią dbać – a już na pewno powinno się to zrobić, gdy dają o sobie znać nieprzyjemne objawy lub gdy zalecono nam antybiotykoterapię.

To, co łączy diety, których przestrzeganie zapewnia korzystny dla naszego zdrowia skład i różnorodność mikrobioty jelitowej, stanowi wysoka zawartość błonnika pokarmowego. Dobrym wyborem jest przejście na wegetarianizm lub weganizm, alternatywnie można też po prostu zwiększyć spożycie produktów roślinnych. Prozdrowotne działanie wykazuje przede wszystkim błonnik rozpuszczalny, którego dostarczą nam szczególnie warzywa i owoce, ale też niektóre nasiona, owies i np. jęczmień.

Następstwem zwiększenia ilości błonnika pokarmowego w diecie będzie wzrost częstotliwości wypróżnień – co ważne, to również przyczynia się do korzystniejszego składu mikrobioty jelit.

Kolejną nieocenioną wskazówką jest uzupełnienie naszej diety o żywność fermentowaną, w tym przede wszystkim kiszonki, takie jak kiszona kapusta, ogórki, buraki czy inne warzywa (a choćby owoce) lub pozyskane z nich soki. Są one skarbnicą witamin – A, C, E, K i z grupy B – składników mineralnych i błonnika. Do ich zalet należy również niskokaloryczność oraz zawartość kwasu mlekowego, działającego oczyszczająco na nasz organizm. Co szczególnie warte podkreślenia, kiszonki odpowiadają za stymulację wzrostu pożytecznej mikrobioty jelitowej, a także dostarczają nam naturalnych probiotyków, tzw. bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus).

Mikrobiota jelitowa zdaje się mieć naprawdę duże znaczenie – prawdopodobnie większe niż niektórym z nas mogłoby się wydawać. Pełni znaczącą rolę nie tylko w aspekcie procesu trawienia czy pracy układu pokarmowego, ale i naszego ogólnego stanu zdrowia. Dobrze jest więc stale mieć na uwadze, iż wpływają na nią i sprzyjają zachowaniu jej równowagi nasza dieta i styl życia.

Źródła

M. Ostręga, Mikrobiota jelitowa: jej tajemnice i znaczenie dla zdrowia człowieka, Keto Centrum, 23.03.2024, https://ketocentrum.com/dieta/mikrobiota-jelitowa-jej-tajemnice-i-znaczenie-dla-zdrowia-czlowieka/?gad_source=1 [dostęp: 19.04.2024].
J. Piekara, Bakterie jelitowe i ich rola w odbudowie odporności, DOZ.pl, 14.01.2022, https://www.doz.pl/czytelnia/a15661-Bakterie_jelitowe_i_ich_rola_w_odbudowie_odpornosci [dostęp: 19.04.2024].
Jak dbać o jelita i mikrobiom?, MedGen, https://medgen.pl/pl/wiedza/jak-dbac-o-jelita-i-mikrobiom [dostęp: 19.04.2024].
A. Woźniak, Zdrowie zaczyna się w jelitach, Diagnostyka+, 13.02.2024, https://diag.pl/pacjent/artykuly/zdrowie-zaczyna-sie-w-jelitach/ [dostęp: 19.04.2024].