4 dni temu
Dokładna analiza artefaktów, które przez lata zbierały kurz na półkach muzeów w całej Europie, pokazała, iż społeczności zbieracko-łowieckie wykorzystywały kości największych żyjących zwierząt na naszej planecie, na długo zanim były w stanie aktywnie na nie polować. W niedawnych badaniach, które ukazały się na łamach pisma „Nature Communications” (DOI: 10.1038/s41467-025-59486-8) naukowcy ustalili, iż dziesiątki starożytnych narzędzi znalezionych we Francji i Hiszpanii, zostało wykonanych z kości różnych gatunków wielorybów. Badania te pokazują, iż ludzie wytwarzali narzędzia z tego materiału tysiąc lat wcześniej, niż dotychczas sądzono.
Narzędzia i broń z kości waleni
W swoich pracach naukowcy z Uniwersytetu Autonomicznego w Barcelonie, francuskiego Narodowego Centrum Badań Naukowych (CNRS) oraz z Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej zbadali 83 narzędzia z kości wielorybów znalezione u wybrzeży Zatoki Biskajskiej – wzdłuż zachodniego wybrzeża Francji i północnego wybrzeża Hiszpanii. Miejsce to było ważne w górnym paleolicie, który trwał od około 40 tys. do 14 tys. lat temu. Żyjące na wybrzeżach społeczności zbierały i wykorzystywały wyrzucone na brzeg szczątki wielorybów.
Badacze poddali analizie również około 90 nieobrobionych kości z jaskini Santa Catalina, która również znajduje się niedaleko wybrzeży Zatoki Biskajskiej. W analizach naukowcy wykorzystali spektrometrię mas i datowanie radiowęglowe. Ta pierwsza technika pomogła ustalić, do jakiego gatunku należały kości, druga pokazała ich wiek.
Wieloryby, największe zwierzęta na Ziemi, były ważnym źródłem pożywienia i materiałów, takich jak olej i kości. Z tego powodu uważa się, iż odegrały kluczową rolę w przetrwaniu wielu pradawnych, przybrzeżnych społeczności ludzkich. Jednak prześledzenie relacji między ludźmi a wielorybami jest trudne, ponieważ linia brzegowa nieustannie się zmienia i potencjalne stanowiska archeologiczne z tamtych czasów w tej chwili znajdują się głęboko pod wodą.
– Nasze badania pokazują, iż kości pochodzą od co najmniej pięciu gatunków dużych wielorybów, z których najstarsze datowane są na około 19 tys. –20 tys. lat. Stanowią one jedne z najwcześniejszych znanych dowodów na to, iż ludzie używali szczątków wielorybów jako narzędzi – powiedział Jean-Marc Pétillon z CNRS, starszy autor badania. Do tej pory najstarsze narzędzia z kości wielorybów datowane były na około 18 tys. lat. W tym okresie zachodnie części Europy były zamieszkane przez społeczności określane mianem kultury magdaleńskiej.
Pięć różnych gatunków
Pięć zidentyfikowanych gatunków, z kości których nasi przodkowie wytwarzali narzędzia i broń, jak groty włóczni, to: kaszaloty, płetwale zwyczajne, pływacze szare, wale grenlandzkie i płetwale błękitne. jeżeli chodzi o pływacze szare, to gatunek ten w tej chwili występuje wyłącznie w północnym Pacyfiku i Oceanie Arktycznym. To pokazuje, iż Zatoka Biskajska dawniej była bardziej zróżnicowanym siedliskiem wielorybów niż jest obecnie.
– Głównym surowcem używanym do produkcji grotów w tym okresie było poroże renifera lub jelenia, ponieważ jest mniej kruche i bardziej elastyczne niż kość ssaków lądowych. Fakt, iż niektóre groty są wykonane z kości wieloryba, pokazuje, iż w niektórych przypadkach materiał ten był preferowany zamiast poroża. Prawdopodobnie wynika to z jego dużych wymiarów: niektóre z naszych grotów z kości wieloryba miały ponad 40 centymetrów długości, co jest trudne do uzyskania w przypadku poroża – wyjaśnił Pétillon.
Techniki łowieckie i żeglarskie służące do polowania na wieloryby pojawiły się dopiero tysiące lat później, więc kości były zbierane okazjonalnie, gdy truchło wieloryba zostało wyrzucone na brzeg.
Ponadto dane chemiczne wyekstrahowane z kości sugerują, iż nawyki żywieniowe tych starożytnych wielorybów różniły się od nawyków ich współczesnych potomków, co wskazuje na zmiany w zachowaniu lub środowisku morskim. Być może zmianie uległy wzorce migracji lub dostępność pożywienia. Pokazuje to pewien poziom adaptacji wielorybów do zmieniających się okoliczności.
Ogólnie rzecz biorąc, odkrycia te nie tylko poszerza naszą wiedzę na temat wczesnego wykorzystywania szczątków wielorybów przez ludzi, ale także rzucają światło na rolę, jaką wieloryby odgrywały w dawnych ekosystemach.
Źródło: Uniwersytet Autonomiczny w Barcelonie, Science, Science Alert, fot. Wikimedia Commons/ CC BY-SA 2.0/ Gabriel Barathieu
