1 rok temu
Malczewski jest wymieniany jednym tchem obok Wyspiańskiego, Mehoffera czy Matejki przez rzesze przewodników objaśniających piękno i kulturę Krakowa. Nic dziwnego – artysta spędził w tym mieście niemal całe swoje życie. To tutaj poślubił żonę, spłodził dzieci i stworzył swoje największe dzieła. Dzisiaj spacerujemy śladami Malczewskiego w pobliżu dwóch domów, które były szczególnie ważne w jego życiu.
Jacek Malczewski | „Autoportret” | 1901 | fot. Muzeum Narodowe w Krakowie; www.zbiory.mnk.pl Tego pana chyba nikomu przedstawiać nie trzeba Malczewski to jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich malarzy, reprezentant Młodej Polski i czołowy twórca symbolizmu w polskim malarstwie przełomu XIX i XX wieku. Chociaż urodził się w Radomiu, to właśnie Kraków wybrał na swój dom.
Na świat przyszedł 15 lipca 1854 roku w Radomiu, a już 18 lat później, bo w 1872 roku przeniósł się do Krakowa, gdzie rozpoczął edukację w Gimnazjum św. Jacka przy ul. Siennej. Został też wolnym słuchaczem w Szkole Sztuk Pięknych, a jego pierwszym nauczycielem był polski malarz Leon Piccard.
Prace Jacka gwałtownie dotarły do dyrektora szkoły, czyli Jana Matejki, który napisał do ojca młodego artysty wyjątkowy list. Wychwalał w nim talent Malczewskiego i zachęcał do jego rozwoju. Na skutki tego listu nie trzeba było długo czekać. Jacek opuścił gimnazjum i został studentem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Jednak tutaj też nie zabawił długo. Nie patrząc na sprzeciwy ojca i Matejki, wyjechał na 8-miesięczne studia do Paryża, niedługo potem do Włoch, a później do Azji Mniejszej.
Śladami Jacka Malczewskiego w Krakowie
Doświadczony podróżami, wraca do Krakowa. W 1887 roku Malczewski żeni się z Marią Gralewską, córką majętnego krakowskiego aptekarza. Ślub biorą w kościele Mariackim – artysta ma wtedy 33 lata, a jego wybranka zaledwie 21.
Nowy dom dla młodych wybiera matka Marii i dzięki niej para zamieszkuje w okazałym domu na krakowskim Zwierzyńcu, przy ul. Księcia Józefa 29. Nieopodal domu Malczewskiego dzisiaj biegnie ulica jego imienia.
Dom Malczewskich, w którym para zamieszkała po ślubie w 1887 roku, ul. Księcia Józefa 29, Kraków
fot. SzlakiSztuki.pl, październik 2023
Przed nimi, mogłoby się wydawać, świetlana przyszłość. Piękny dom, dobrze urodzona żona, nabierająca tempa kariera. Czego można chcieć więcej? Otóż, w małżeństwie Malczewskich brakuje miłości. Chociaż malarz jest początkowo zachwycony urodą Marii, jeszcze bardziej urzeka go jej posag i wizja majątku. Jej z kolei, bardziej niż przywiązania do ukochanego, nie można odmówić ambicji i chęci brylowania na towarzyskich parkietach.
Karol Potkański, cioteczny brat Malczewskiego, po odwiedzeniu nowego domu, tak o nim pisał w liście:
“Mieszkanie mają bardzo przyjemne, zaciszne jakieś i wesołe – zwykle jak u młodych; przedpokój dość obszerny, jadalny z widokiem na ogród, dalej salonik i sypialny; urządzeni są dobrze, może trochę za sztywno, o ile w ogóle zarzut jaki robić wolno. W salonie meble czarne, manczesterem czerwonym wybijane, ładne zwierciadło, kwiatów dosyć i kilka dużych fotografii na ścianie; w sypialni łóżko piętrzące się od pościeli – literalnie muszą tonąć w puchu. Jest im więc i ciepło i miękko – w zimę wygodnie…”
Już po roku od ślubu na świat przychodzi pierwsza córka Malczewskich, Julia. W 1892 roku rodzi się syn Rafał, późniejszy malarz i pisarz. Na pierwszy rzut oka małżeństwo Malczewskich wygląda na szczęśliwe, jednak niezmiennie brakuje w nim uczucia. W końcu, w 1900 roku Jacek poznaje Marię Balową, która na długie lata staje się jego muzą i kochanką. To już jest jednak temat na osobną historię
Dowiedz się więcej: Jacek Malczewski i Maria Balowa. Na przekór konwenansom
Zakole Wisły wraz z drogą oddzielającą rzekę od domu Malczewskich (dom widoczny po prawej stronie) fot. SzlakiSztuki.pl, październik 2023
Malczewski nie przywiązywał się do miejsc i często zmieniał mieszkania. Dom na krakowskim Zwierzyńcu również nie zatrzymał go na długo. Zresztą budynek, który widzimy dzisiaj przy ul. Księcia Józefa, też przeszedł nie jedną zmianę. Na przykład, teraz nie zobaczymy przy nim balkonu czy werandy, na której Malczewscy spędzili wiele rodzinnych chwil.
Mieszkanie na Zwierzyńcu to dla Malczewskiego nie tylko życie rodzinne. Tutaj też tworzył, a dzieła z tego okresu możemy podziwiać do dzisiaj:
Jacek Malczewski | „Dolina Wisły widziana ze Zwierzyńca” | 1905
Jacek Malczewski | „Krajobraz znad Wisły” | 1904
Jacek Malczewski | „Pejzaż zimowy” | 1902
Jacek Malczewski | „Widok na Kraków ze Zwierzyńca” | 1905
Ostatnie chwile w okazałej willi
Kolejny adres związany z Jackiem Malczewskim w Krakowie to willa przy ul. Anczyca 7, czyli w sercu krakowskiego Salwatora, rzut beretem od wcześniejszego adresu przy ul. Księcia Józefa.
Willa przy ul. Anczyca 7 w Krakowie, ostatnie miejsce zamieszkania Malczewskiego
fot. SzlakiSztuki.pl, październik 2023
Budynek, zaprojektowany przez architekta Romana Bandurskiego, powstał w latach 1910-1913. Wchodzi w skład grupy ponad 20 domów powstałych na Salwatorze na początku XX wieku, w ramach idei miasta-ogrodu, z inicjatywy Towarzystwa Budowy Tanich Domów Mieszkalnych. Dzisiaj z pewnością nie określilibyśmy tych domów jako tanich inwestycji, bo ceny jednej posesji sięgają już kilku milionów złotych
Willa przy ul. Anczyca 7 w Krakowie | fot. NAC, lata: 1910-1939
Budynek nie przypomina innych, typowych dla początku XX wieku polskich domów. Inspiracją dla architektów była XIX-wieczna niemiecka architektura willowa. Dzisiaj możemy oglądać wyremontowany budynek, z odnowioną elewacją, wymienionymi oknami i dachem.
W tej okazałej willi Jacek Malczewski spędził trzy ostatnie lata swojego życia. Nie był to dla niego łatwy czas, przynajmniej pod względem fizycznym – artysta stracił wzrok i nie mógł już malować. Mentalnie był raczej przygotowany na śmierć – oswajał ją przez całe życie, a kilka lat przed odejściem, jakby gotowy na ten ostateczny moment, stworzył tryptyk „Mój pogrzeb”.
Odszedł 8 października 1929 roku, w wieku 75 lat. Warto wspomnieć, iż to całkiem niezły wiek, biorąc pod uwagę fakt, iż średnia długość życia mężczyzn w 1990 roku wynosiła 63 lata.
Literatura:
artinfo.pl
nac.gov.pl
wikipedia.pl | hasło: średnia długość życia
Dziennik Polski, „Ratują dom, w którym mieszkał Malczewski”
D. Kudelska, „Malczewski obrazy i słowa”, wyd. WAB, 2012
M. Czyńska, Kobiety z obrazów, wyd. Marginesy 2020
K. Bodziachowska, Jacek Malczewski, wyd. Oficyna Wydawnicza Rytm 2021
