Kierunki świata – jak je określić bez posiadania kompasu?

Zdjęcie: kierunki-swiata

Kompas to przydatne narzędzie, ale nie zawsze możemy z niego korzystać. Jak więc możemy wyznaczyć kierunki świata bez kompasu?

W dobie nawigacji satelitarnej czy aplikacji typu Google Maps wydaje się, iż ustalanie kierunków świata staje się coraz bardziej zapomnianą praktyką. Z podobnych powodów nie nosimy ze sobą kompasu, gdy wybieramy się gdzieś daleko.

Co jednak w sytuacji, kiedy smartfon z jakiegoś powodu nie działa, a my akurat znajdujemy się na zupełnym odludziu? Wtedy wiedza o kierunkach świata jak najbardziej będzie nam przydatna. Poznajmy więc naturalne sposoby ich wyznaczania.

Czym są kierunki świata i jak są oznaczane?

Na początku przypomnijmy sobie, jakie adekwatnie mamy kierunki świata. Istnieją cztery kardynalne (główne) kierunki geograficzne. Są to:

• północ (N – z ang. North; azymut 0° lub 360°),
• wschód (E – z ang. East; azymut 90°),
• południe (S – z ang. South; azymut 180°),
• zachód (W – z ang. West; azymut 270°).

Oś północ-południe wyznacza lokalny południk geograficzny, który ciągnie się od bieguna północnego do bieguna południowego i z powrotem do bieguna północnego, tworząc tzw. koło wielkie. Z kolei oś wschód-zachód wyznacza lokalny równoleżnik geograficzny, który otacza kulę ziemską w postaci tzw. koła małego (wyjątkiem jest równik, który jest kołem wielkim).

Nazwy kierunków świata przynajmniej w języku polskim wzięły się z określania pory dnia i pozycji Słońca na niebie. Na przykład wschód jest tam, gdzie Słońce wschodzi (a dokładniej gdzie wschodzi w momencie równonocy, tj. ok. 20 marca lub 21 września). Z kolei południe jest tam, gdzie Słońce góruje w południe, czyli dosłownie w połowie dnia (około godziny 12:00).

Kierunki pośrednie

Oprócz głównych kierunków geograficznych mamy również tzw. pośrednie kierunki świata. Dzielą się one na pierwszego stopnia, drugiego stopnia i trzeciego stopnia.

Kierunki pierwszego stopnia to:

• północny wschód (NE; azymut 45°),
• południowy wschód (SE; azymut 135°),
• południowy zachód (SW; azymut 225°),
• północny zachód (NW; azymut 315°).

Warto pamiętać, iż w skrótach nazw kierunków pośrednich pierwszego stopnia człon północny (N) albo południowy (S) musi znajdować się na pierwszym miejscu.

Kierunki drugiego stopnia znajdują się w połowie między kierunkami głównymi a tymi pierwszego stopnia, na przykład kierunek północno-północno-wschodni (NNE; azymut 22,5° lub 22°30′).

Z kolei kierunki trzeciego stopnia są określane w następujący sposób: dominujący kierunek główny lub pierwszego stopnia z odchyleniem o 11,25° lub 11°15′. Przykładem może być kierunek zachodni ku północy (W/N; azymut 281,25° lub 281°15′).

Metody określania kierunków świata bez kompasu

Jak wskazać kierunki świata dzięki cienia?

Wyznaczanie kierunków geograficznych z wykorzystaniem cienia jest jedną z tych metod, które nie wymaga kompasu. Gdy jest południe i świeci Słońce, należy stanąć tyłem do niego, a przodem w stronę naszego cienia.

Cień rzucany przez naszą głowę wskazuje kierunek północny. Dodatkowo możemy rozłożyć ramiona na boki – w ten sposób zidentyfikujemy wschód (prawa ręka) i zachód (lewa ręka).

Możemy z powodzeniem wykorzystać również zwykły patyk. Wystarczy go wbić pionowo w ziemię, aby pełnił funkcję gnomonu. Cień tego gnomonu wskaże nam kierunek północny. Pamiętajmy oczywiście, aby czynić to w okolice południa, kiedy cień jest najkrótszy.

Można również pomóc sobie dzięki kamieni. Tam gdzie kończy się cień patyka, należy położyć kamyk. Następnie czekamy 15 minut, aż cień się znacząco zmieni. Wtedy kładziemy drugi kamyk na końcu cienia. W ten sposób oba kamyki wyznaczają oś wschód-zachód.

Jak wskazać gdzie jest północ z pomocą przyrody?

Również sama przyroda dookoła nas jest w stanie wskazać nam kierunki świata. Istnieje kilka sposobów na wyznaczenie kierunków geograficznych, ale należy pamiętać, iż będą dawać wynik jedynie w przybliżeniu i nie w każdej sytuacji.

Bardzo pomocną rośliną jest tutaj mech. Tak się składa, iż mech woli miejsca bardziej zacienione aniżeli nasłonecznione. Z tego powodu mchy porastają drzewa lub duże kamienie po stronie północnej. W ten sposób możemy z niemałą dokładnością wyznaczyć północ. Dobrze jednak pamiętać, iż metoda ta nie sprawdzi się w zbyt gęstym lesie, gdzie Słońce nie może przebić się przez korony drzew.

W podobny sposób co mech zachowują się duże mrowiska. Kopce te bowiem są bardziej nachylone właśnie po stronie północnej, która jest zwykle zacieniona.

Warto również przypatrywać się pniom ściętych drzew, jeżeli natkniemy się na nie. Ich słoje są grubsze po stronie południowej i cieńsze po stronie północnej.

Wynika to z tego, iż drzewa rosną szybciej w kierunku Słońca, czyli na południe. Z tego samego powodu samotnie stojące drzewa liściaste są zwykle (tj. nie zawsze) lepiej rozwinięte w kierunku południowym.

Jak wskazać kierunki geograficzne dzięki zegarka?

Strony świata można również z powodzeniem wyznaczyć dzięki staromodnego zegarka ze wskazówkami. Jak to się robi?

W pierwszej kolejności należy wycelować małą wskazówkę (czyli wskazówkę godzinową) na Słońce. Ta wskazówka tworzy pewien kąt razem z godziną 12 na zegarku. Wystarczy teraz podzielić ten kąt na pół. Właśnie w tym miejscu mamy kierunek południowy.

Wynik będzie najbardziej miarodajny w okolicy równonocy wiosennej i jesiennej (ok. 20 marca i 22 września), a najmniej w okolicy przesileń letniego i zimowego (ok. 21 czerwca i 21 grudnia).

Jak wskazać gdzie jest północ z pomocą gwiazd w nocy?

Wyżej wspomniane metody niestety nie przydadzą nam się, gdy próbujemy określić kierunki świata nocą. Istnieje jednak możliwość określenia kierunków geograficznych w warunkach bezchmurnej nocy. Wystarczy odrobina wiedzy z zakresu astronomii.

Gwiazdą, która precyzyjnie wyznacza kierunek północny, jest Polaris (zwana też Gwiazdą Polarną). Jest ona widoczna z całej Polski i niemal całej półkuli północnej. Jak ją jednak odnaleźć? Można to uczynić na dwa sposoby.

Polaris jest częścią asteryzmu zwanego Małym Wozem (który sam jest częścią gwiazdozbioru Mała Niedźwiedzica). Należy więc znaleźć na niebie Mały Wóz, tj. zidentyfikować wóz i dyszel wozu. Ostatnia gwiazda dyszla i jednocześnie najjaśniejsza gwiazda Małego Wozu to właśnie Gwiazda Polarna.

Drugi sposób może być łatwiejszy, ponieważ wykorzystujemy do niego lepiej znany Wielki Wóz (który jest częścią gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy). Tył Wielkiego Wozu jest wyznaczony przez dwie gwiazdy o nazwie Merak i Dubhe.

Teraz trzeba użyć odcinka między tymi gwiazdami i w myślach przedłużyć tę linię 5-krotnie do góry wozu (jak na rycinie powyżej). Najjaśniejsza gwiazda w okolicy zakończenia tej linii to właśnie Gwiazda Polarna.

Kierunki świata a duchowość człowieka

Znajomość kierunków świata to bardzo ważna dziedzina, ponieważ dzięki nim jesteśmy w stanie odnaleźć drogę do naszego celu. W sensie duchowym do kierunków nawiązał Jezus Chrystus, gdy powiedział o Sobie: „Ja jestem droga i prawda, i żywot, nikt nie przychodzi do Ojca, tylko przeze mnie” (Ewangelia według Jana 14,6; Biblia Tysiąclecia).

Gdy więc zagubimy naszą drogę w życiu, wiedzmy, iż Jezus Chrystus jest naszą jedyną drogą z powrotem do Boga. To On bowiem wskazuje nam adekwatny kierunek życia i On daje wszystkie potrzebne nam wskazówki (są one zapisane w Biblii).

Źródła

1. https://zpe.gov.pl/a/gdy-kompas-nie-dziala/D1H1s2ET9
2. https://abc-survival.pl/okreslanie-kierunkow-swiata/
3. https://naukatolubie.pl/junior/jak-okreslic-kierunki-swiata-i-odnalezc-sie-w-lesie-bez-kompasu/
4. https://www.naukowiec.org/wiedza/geografia/sposoby-wyznaczania-kierunkow-swiata_2860.html
5. https://darmowyporadnik.pl/artykul/10/survival/jak-wyznaczyc-kierunki-swiata-bez-kompasu.html