5 dni temu
Eksperyment „Universe 25” został przeprowadzony przez amerykańskiego badacza Johna B. Calhouna w laboratoriach National Institute of Mental Health (NIMH) w Bethesda, w stanie Maryland.
Prace rozpoczęto w 1968 roku, a ostatnie obserwacje prowadzono do początku lat 70. Była to dwudziesta piąta wersja środowiska, które Calhoun wcześniej konstruował dla kolonii szczurów i myszy.
Środowisko eksperymentalne miało formę metalowej, zamkniętej konstrukcji o wymiarach około 2 × 2 metry i wysokości około 1,5 metra. Wewnątrz znajdowały się cztery główne „wieże” mieszkalne. Każda wieża miała cztery poziomy, a na każdym poziomie znajdowały się oddzielne komory o powierzchni około 15 × 15 centymetrów, do których prowadziły wąskie rampy. Łącznie było 256 takich miejsc odpowiednich do gniazdowania. Obok rozmieszczono automaty z paszą i wodą; dopływ jedzenia był stały i nieograniczony. Temperatura utrzymywała się na poziomie około 20–21°C, a zespół sprzątający regularnie usuwał odpady, aby środowisko było pozbawione chorób i pasożytów.
John B. Calhoun podczas eksperymentu, foto: domena publiczna. Kliknij, aby powiększyć.Pierwszego dnia do środowiska wprowadzono osiem myszy: cztery samce i cztery samice, wybrane z hodowli jako zdrowe i niemające wcześniejszych problemów behawioralnych. Początkowy okres, który Calhoun nazwał „fazą założenia kolonii”, trwał około 104 dni. W tym czasie myszy zapoznawały się z otoczeniem, a pierwsze młode zaczęły rodzić się po około 50–60 dniach.
W kolejnych miesiącach populacja zwiększała się bardzo szybko. Do dnia 315. liczba osobników podwajała się średnio co 55 dni. W tym okresie konstrukcja była zajmowana równomiernie, a dorosłe osobniki tworzyły stabilne grupy: najczęściej samiec, samica i młode. Ten czas Calhoun określał mianem „fazy wzrostu”.
Po przekroczeniu około 600 osobników tempo wzrostu zaczęło się wyraźnie zmieniać. W wielu komorach gniazdowych pojawiało się po kilka dorosłych osobników naraz, co prowadziło do częstszych konfliktów. Właśnie wtedy odnotowano pierwsze zmiany zachowania: samice coraz częściej przenosiły młode z miejsca na miejsce, a niektóre porzucały gniazda całkowicie. Samce, które wcześniej pełniły rolę obronną, traciły ją i nie reagowały na ataki ze strony innych osobników.
Największą liczebność – około 2200 myszy – odnotowano między dniem 560. a 600. Mimo iż środowisko teoretycznie mogło pomieścić kilka tysięcy osobników, dalszy wzrost nie następował. W tym okresie Calhoun wyodrębnił grupę zwierząt, które izolowały się od reszty kolonii. Nie brały udziału w walkach, nie szukały partnerów i nie pomagały w opiece nad młodymi. Przebywały głównie przy karmnikach lub w spokojnych strefach górnych poziomów. To właśnie tę grupę nazwano później „pięknymi”, ponieważ miały zadbane futro i brakowało im blizn, typowych dla osobników żyjących w zatłoczonych częściach kolonii.
Po dniu 600. zaczęła się ostatnia faza – stopniowe zanikanie rozmnażania. Mimo nieograniczonego dostępu do jedzenia i wody liczba ciężarnych samic była coraz mniejsza. Po dniu 700. w całej kolonii nie urodziło się już żadne młode, które przeżyłoby dłużej niż kilkanaście dni. Młode nie były pielęgnowane ani chronione, a część dorosłych osobników wykazywała agresję wobec nowo narodzonych.
Populacja, pozbawiona nowych pokoleń, malała z roku na rok. Eksperyment zakończył się, gdy ostatnie osobniki zmarły ze starości. Nie odnotowano już żadnych prób łączenia się w pary ani budowania nowych gniazd.
Calhoun opublikował wyniki w kilku pracach, najważniejszych w latach 1971–1973. Opisywał tam przebieg eksperymentu dzień po dniu, łącznie z dokładną dokumentacją liczebności i zachowań. Uważał, iż doświadczenie pokazało, jak zmienia się życie społeczne zwierząt w środowisku, które zapewnia wszystko oprócz przestrzeni. Jego obserwacje wywołały szeroką dyskusję naukową i przez lata były przywoływane w wielu publikacjach dotyczących zachowań zwierząt.
Wyniki badań mogą być ciekawą ilustracją pewnych zależności, ale nie dają podstaw do bezpośrednich porównań, prognoz czy ostrzeżeń dotyczących społeczeństw ludzkich. Nauka współczesna od lat podkreśla, iż wnioski Calhouna były ściśle związane z warunkami, które sam wytworzył w laboratorium – a nie z rzeczywistym zachowaniem gatunków w naturze
→ I.R. Parchatkiewicz
9.12.2025
• zdjęcie tytułowe – John B. Calhoun podczas eksperymentu, foto: domena publiczna
• więcej tekstów autora: > tutaj
