5 dni temu
Analiza pozostałości znajdujących się wewnątrz naczynia sprzed 2200 lat wykazała, iż mieściła się w nim halucynogenna mieszanka, która mogła być wykorzystywana podczas rytuałów, w których starożytni Egipcjanie odtwarzali mityczną historię. Na naczyniu widnieje postać Besa – bóstwa odstraszającego złe demony, chroniącego Egipcjan w życiu codziennym i oddalającego wszelakie zagrożenia. Tego typu naczyń jest niewiele, a nowe badania, które ukazały się na łamach pisma „Scientific Reports” (DOI: 10.1038/s41598-024-78721-8) rzucają nieco światła na to, w jaki sposób używano ich około 2000 lat temu.
Halucynogenny napój starożytnych Egipcjan
Będące przedmiotem badań naczynie w tej chwili znajduje się w kolekcji Tampa Museum of Art. W 1984 roku muzeum nabyło je od prywatnego kolekcjonera, który z kolei kupił je w 1960 od Maguid Sameda Art Gallery w Kairze. Nie jest jasne, gdzie i kiedy je znaleziono.
Na naczyniu znajduje się głowa Besa – egipskiego bóstwa, strażnika i opiekuna ciężarnych kobiet, bóstwa muzyki, tańca i radości, mającego umiejętności uzdrawiania i oczyszczenia. W czasach rzymskich Bes był jednym z najważniejszych bóstw czczonych w Egipcie.
Naukowcy z University of South Florida wraz z kolegami z uniwersytetów w Trieście i Mediolanie przeprowadzili analizę chemiczną pozostałości organicznych znajdujących się wewnątrz naczynia. Najpierw zdrapali osad z wewnętrznych ścian, a sproszkowaną próbkę poddali analizom z wykorzystaniem różnorakich technik, jak ekstrakcji starożytnego DNA czy spektroskopii w podczerwieni z transformacją Fouriera.
W próbce znaleźli ślady poganka rutowatego (Peganum harmala), grzybieni błękitnych (Nymphaea nouchali var. caerulea) i rośliny z rodzaju Cleome. Według badaczy, wszystkie znalezione rośliny wykazują adekwatności psychotropowe. Uczeni odkryli również ślady alkoholu, sezamu, orzeszków piniowych, lukrecji i winogron, co według nich, jest mieszanką, która była „powszechnie stosowana, aby napój wyglądał jak krew”. Co ciekawe, badacze wykryli również pozostałości ludzkich płynów ustrojowych, takich jak ślina i krew. Uczeni sugerują, iż płyny te zostały dodane jako składnik do mikstury.
– Nie ma żadnych badań, które wykazałyby to, co odkryliśmy – powiedział Davide Tanasi z University of South Florida. – Po raz pierwszy udało nam się zidentyfikować sygnatury chemiczne składników płynnej mikstury zawartej w kubku Besa z Tampa Museum of Art, w tym rośliny używane przez Egipcjan, z których wszystkie mają adekwatności psychotropowe i lecznicze – dodał.
Magiczne rytuały
– Od bardzo dawna egiptolodzy spekulują, do czego mogły być używane naczynia z głową Besa i jaki rodzaj napoju, jak święta woda, mleko, wino lub piwo, był w nich spożywany – wyjaśnił Branko van Oppen z Tampa Museum of Art. – Eksperci nie wiedzieli, czy te kubki były używane w życiu codziennym, w celach religijnych czy w magicznych rytuałach – dodał.
Kilka teorii na temat tego typu naczyń czy kubków zostało sformułowanych na podstawie mitów, ale kilka z nich zostało przetestowanych. Tanasi wskazuje, iż zidentyfikowana mikstura była używana w magicznym rytuale odtwarzającym egipski mit, prawdopodobnie w celu zapewnienia płodności. W micie tym Bes uspokoił Hathor, boginię nieba związaną z płodnością, gdy była rozgniewana, „podając jej napój alkoholowy, wzbogacony roślinnym narkotykiem, zamaskowany jako krew”.
„Można by wnioskować, iż naczynie z wizerunkiem Besa było używane do pewnego rodzaju rytuału odtwarzania tego, co wydarzyło się w ważnym wydarzeniu w egipskim micie” — napisali autorzy w publikacji.
– Te badania uczą nas o magicznych rytuałach w okresie grecko-rzymskim w Egipcie – powiedział Van Oppen. – Egiptolodzy uważają, iż ludzie odwiedzali tzw. Komnaty Besa w Sakkarze, gdy chcieli potwierdzić pomyślną ciążę, ponieważ ciąże w starożytnym świecie były obarczone niebezpieczeństwami. Tak więc ta kombinacja składników mogła być używana w magicznym rytuale wywołującym wizję senną w kontekście tego niebezpiecznego okresu porodu – dodał.
– Religia jest jednym z najbardziej fascynujących i zagadkowych aspektów starożytnych cywilizacji – przyznał Tanasi. – Dzięki temu badaniu znaleźliśmy naukowe dowody na to, iż mity egipskie zawierają w sobie jakąś część prawdy. Pomaga nam to rzucić światło na słabo poznane rytuały, które prawdopodobnie były wykonywane w Komnatach Besa w Sakkarze, w pobliżu Wielkich Piramid w Gizie – dodał.
Źródło: University of South Florida, Live Science, fot. Cassidy Delamarter
