1 godzina temu
Warszawa, ROD Ursus – sierpień 2025 roku. Inspektorzy wystawili mandaty na 200 000 złotych dla właścicieli 47 działek. Kiekrz koło Poznania – nieprawidłowości wykryto na 80 z 450 skontrolowanych ogrodów. Gminy w całej Polsce uruchomiły masowe kontrole z wykorzystaniem satelitów i dronów. Niewinna altanka albo ozdobny krzew mogą cię dziś kosztować majątek.
Fot. Warszawa w Pigułce
Dlaczego urzędy ruszyły właśnie teraz
Najwyższa Izba Kontroli opublikowała w maju 2025 roku raport o zwalczaniu gatunków inwazyjnych w Polsce. Wyniki kontroli okazały się druzgocące dla organów administracji publicznej. NIK przeprowadziła kontrole w latach 2020-2024 w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, czterech regionalnych dyrekcjach ochrony środowiska oraz w 16 urzędach jednostek samorządu terytorialnego. Spośród 468 rezerwatów przyrody położonych na obszarze działania pięciu regionalnych dyrekcji objętych kontrolą, aż dla 298 z nich – czyli 64 procent – nie opracowano planów ochrony.
Kontrola w Urzędzie Miasta i Gminy w Gryfinie ujawniła, iż burmistrz przeprowadził działania zaradcze wobec inwazyjnych gatunków obcych znajdujących się na dwóch działkach będących własnością gminy dopiero w trakcie samej kontroli NIK. Otrzymał zgłoszenia obecności inwazyjnych gatunków w tych miejscach odpowiednio 18 maja 2023 roku oraz 21 czerwca 2023 roku. Problem leżał odłogiem przez wiele miesięcy.
Raport NIK uruchomił lawinę działań naprawczych. Gminy w całej Polsce dostały jasne wytyczne, żeby nadrobić wieloletnie zaległości. Efektem są systematyczne kontrole, które objęły zarówno prywatne ogrody przy domach, jak i wszystkie Rodzinne Ogródki Działkowe. Właściciele płacą teraz cenę za wieloletnie zaniedbania organów administracji publicznej.
W lipcu lista zakazanych roślin powiększyła się o 26 gatunków
Komisja Europejska rozszerzyła w lipcu 2025 roku unijną listę gatunków inwazyjnych o kolejne 26 roślin i zwierząt. w tej chwili na liście znajduje się już 88 gatunków, które mogą zagrażać lokalnym ekosystemom. Termin wejścia w życie rozporządzenia dla większości gatunków to 7 sierpnia 2025 roku. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska błyskawicznie aktualizuje polskie rozporządzenia na podstawie decyzji Komisji Europejskiej.
Problem polega na tym, iż właściciele działek często nie wiedzą o zmianach w przepisach. Roślina kupiona legalnie w tym roku może być zakazana w następnym. Nikt nie wysyła właścicielom ogrodów powiadomień o zmianach na liście. Odpowiedzialność za sprawdzenie aktualności przepisów spoczywa wyłącznie na właścicielu.
Jolanta z Piaseczna posadziła dwa lata temu na tarasie pistię rozetkową, popularnie zwaną sałatą wodną. Kupiła roślinę w sklepie ogrodniczym za 15 złotych. W sierpniu 2025 roku inspektor środowiskowy nakazał jej natychmiastowe usunięcie. Pistia trafiła na listę inwazyjną w sierpniu 2024 roku, a Jolanta nie miała o tym pojęcia. Sprzedawca w sklepie nic jej nie powiedział. Przyszło pismo z urzędu – mandat 500 złotych za przetrzymywanie zakazanej rośliny.
Co sprawdzają inspektorzy podczas wizyty na działce
Kontrola obejmuje cztery główne obszary. Pierwszy to weryfikacja, czy na działce rosną rośliny z gatunków inwazyjnych. Bożodrzew gruczołowaty, kolczurka klapowana, niektóre odmiany trzciny, niecierpek gruczołowaty i różne gatunki rdestowców znajdują się na czarnej liście. Wiele osób posadzi je nieświadomie jako ozdobę ogrodu. Każda taka roślina może skutkować mandatem do 5000 złotych oraz nakazem natychmiastowego usunięcia na własny koszt.
Drugi obszar kontroli dotyczy drobnych budowli. Altany powyżej 35 metrów kwadratowych wymagają pełnego pozwolenia na budowę. Altany do 35 metrów kwadratowych nie wymagają pozwolenia, ale wymagają zgłoszenia w starostwie powiatowym przed rozpoczęciem budowy. Wiaty, zbiorniki na wodę, szopy i drewutnie również podlegają regulacjom. Trzeba złożyć formularz ze szkicem i poczekać 21 dni na milczącą zgodę urzędu. Brak zgłoszenia to samowola budowlana skutkująca koniecznością legalizacji.
Trzeci obszar to zmiany w ukształtowaniu terenu. Podwyższenie poziomu gruntu, utwardzenie większych powierzchni czy wyrównanie działki często wymagają zgłoszenia do gminy. Czwarty problem to składowanie materiałów. choćby niewielka sterta starych płytek, cegieł lub resztek po remoncie może narazić właściciela na karę, jeżeli urząd uzna, iż mamy do czynienia z nielegalnym składowiskiem odpadów.
Co to oznacza dla ciebie
Twoja działka przestała być prywatnym azylem chronionym przed kontrolami. Inspektorzy środowiskowi, strażnicy gminni i przedstawiciele zarządu ROD-ów mogą pojawić się bez wcześniejszego ostrzeżenia. Coraz częściej gminy korzystają ze zdjęć lotniczych wykonanych dronami oraz obrazów satelitarnych, które pozwalają wychwycić nowe budowle czy zmiany w zagospodarowaniu terenu. System jest coraz bardziej zautomatyzowany.
Szambo bez dna kosztowało emerytkę 11 000 złotych
Właściciele działek z szambami muszą przechowywać rachunki za wywóz nieczystości przez minimum trzy lata. Umowa z firmą asenizacyjną musi być aktualna i dostępna do wglądu podczas kontroli. Inspektorzy weryfikują też, czy zbiorniki bezodpływowe są wykonane zgodnie z obowiązującymi przepisami technicznymi.
Amatorskie konstrukcje z kręgów betonowych bez szczelnego dna są powszechne na starszych działkach, ale całkowicie nielegalne. Krystyna z Krakowa otrzymała mandat za takie szambo. Miała amatorską konstrukcję z kręgów betonowych bez dna, którą zamontował jej ojciec 20 lat temu. Wiedziała, iż to nielegalne, ale sąsiedzi też tak mają. Przyszła kontrola – mandat 3000 złotych plus nakaz wykonania szczelnego zbiornika za kolejne 8000 złotych. Ma emeryturę 2500 złotych. Skąd ma wziąć 11 tysięcy, pyta emerytka.
Teresa z działki pod Legionowem przez 8 lat odprowadzała ścieki z prysznica do rowu za płotem. W czerwcu 2025 roku kontrola środowiskowa zakończyła się dla niej mandatem w wysokości 8000 złotych, nakazem budowy szczelnego szamba za 12 000 złotych oraz wymogiem naprawy szkód ekologicznych za dodatkowe 5000 złotych. Łącznie 25 000 złotych. Odprowadzanie ścieków do rowów, cieków wodnych czy bezpośrednio do gruntu to już nie tylko mandat, ale postępowanie karne za naruszenie przepisów o ochronie wód.
Od 500 złotych za wykroczenie do miliona za poważne naruszenia
Wysokość kar zależy od rodzaju i skali wykroczenia. Za brak zgłoszenia drobnych prac budowlanych urząd może nałożyć mandat od 500 złotych. Za nielegalne zmiany w terenie i niewłaściwe nasadzenia kara wzrasta do 5000 złotych. W przypadku skierowania sprawy do sądu mandaty rosną proporcjonalnie do wagi przewinienia.
W skrajnych przypadkach naruszeń ochrony środowiska sankcje mogą sięgać choćby miliona złotych. Ta najwyższa kara dotyczy przede wszystkim podmiotów gospodarczych, które masowo naruszają przepisy o gatunkach inwazyjnych lub prowadzą nielegalne składowiska odpadów. Dla przeciętnego właściciela działki najbardziej realne jest ryzyko mandatu do 5000 złotych za pojedyncze wykroczenie oraz koszty usunięcia roślin czy legalizacji budowli.
Które rośliny są nielegalne i jak to sprawdzić
Lista gatunków inwazyjnych znajduje się na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z grudnia 2022 roku. Lista dzieli gatunki na dwie kategorie. Pierwsza to gatunki podlegające szybkiej eliminacji ze względu na szczególne zagrożenie. Do tej grupy należą między innymi barszcz Sosnowskiego i barszcz Mantegazziego, które powodują poważne oparzenia skóry przy kontakcie z sokiem roślinnym.
W drugiej grupie znajdują się gatunki rozprzestrzenione na szeroką skalę, które systematycznie wypierają rodzime gatunki. Bożodrzew gruczołowaty, kolczurka klapowana dodana do listy w lipcu 2025 roku, niecierpek gruczołowaty oraz różne gatunki rdestowców. Nawłoć kanadyjska występuje już na obszarze całego kraju i skutecznie wypiera rodzime gatunki. Problem stanowią też rośliny akwarystyczne, które właściciele akwariów wyrzucają do naturalnych zbiorników wodnych, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji.
Altana wymaga zgłoszenia, ale nie pozwolenia
Budowa altany do 35 metrów kwadratowych nie wymaga pozwolenia na budowę, ale wymaga zgłoszenia w starostwie powiatowym. Zgłoszenie należy złożyć przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac budowlanych. Formularz zawiera dane osobowe właściciela, opis projektu, lokalizację na działce oraz planowany termin rozpoczęcia robót. Do zgłoszenia trzeba dołączyć mapę sytuacyjną oraz szkic altany z wymiarami.
Urząd ma 21 dni na wniesienie sprzeciwu wobec planowanej budowy. jeżeli w tym czasie nie otrzymasz żadnego pisma, możesz rozpocząć budowę zgodnie z zasadą milczącej zgody. jeżeli jednak rozpoczniesz prace przed upływem 21 dni lub w ogóle nie złożysz zgłoszenia, będzie to traktowane jako samowola budowlana. Wtedy czeka cię konieczność legalizacji, opłata legalizacyjna oraz możliwy mandat karny.
Altana powyżej 35 metrów kwadratowych wymaga już pełnego pozwolenia na budowę wraz z projektem architektonicznym. Dodatkowo musisz zachować odpowiednie odległości od granicy działki. jeżeli ściana altany nie ma okien ani drzwi, minimalna odległość wynosi 3 metry. Gdy ściana posiada okna lub drzwi, odległość wzrasta do 4 metrów od granicy sąsiedniej działki.
Jeśli dostałeś pismo z urzędu, nie ignoruj go
Brak reakcji na wezwanie z gminy oznacza automatyczne nałożenie kary i wszczęcie postępowania administracyjnego. choćby jeżeli uważasz, iż masz rację i nic nie naruszyłeś, lepiej się odezwać i wyjaśnić sprawę w terminie wskazanym w piśmie. Masz prawo wglądu do akt sprawy, składania wyjaśnień i wniosków dowodowych.
Czasami można uniknąć kary albo ją obniżyć, zgłaszając budowę czy nasadzenia z opóźnieniem i wykazując dobrą wolę współpracy. Koszt legalizacji samowoli budowlanej wynosi zwykle od 2500 do 5000 złotych, co często jest tańsze niż mandat i nakaz rozbiórki wraz z kosztami postępowania sądowego.
W przypadku otrzymania pisma dotyczącego poważniejszych naruszeń warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie budowlanym lub środowiskowym. Sprawa może dotyczyć skomplikowanych przepisów z różnych ustaw, a pomoc specjalisty często pozwala uniknąć wyższych kar i wynegocjować korzystniejsze warunki legalizacji.
Sprawdź plan zagospodarowania przestrzennego swojej działki
Każda działka ma swoje specyficzne ograniczenia wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Plan określa, co można budować, jak wysokie mogą być budynki, jakie materiały są dopuszczalne oraz czy teren podlega specjalnej ochronie krajobrazowej lub przyrodniczej. Sprawdzenie planu to pierwszy krok przed każdą większą inwestycją na działce.
Plan zagospodarowania jest dostępny w urzędzie gminy lub online na stronach internetowych urzędów. Warto go regularnie sprawdzać, ponieważ plany są okresowo aktualizowane. Działka, która dziś nie ma żadnych ograniczeń, za rok może znaleźć się w strefie ochrony krajobrazowej. Wtedy choćby posadzenie wysokiego drzewa zasłaniającego widok może wymagać zgody konserwatora zabytków lub wojewódzkiego konserwatora przyrody.
Jak zabezpieczyć się przed kontrolą
Przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac wykraczających poza zwykłe odświeżenie działki warto się zastanowić, czy wymagają one zgłoszenia do gminy lub starostwa. Każda drobna budowla powinna być zgłoszona zgodnie z przepisami. Często wystarczy prosty formularz ze szkicem. To zabezpieczenie przed przyszłymi problemami, które może zaoszczędzić tysięcy złotych.
Nie składuj odpadów ani gruzu na działce bez odpowiedniego zezwolenia. Prowadź dokumentację wszystkich większych transakcji i prac na działce. Rachunki, umowy, zgłoszenia, zezwolenia – wszystko powinno być zachowane w segregatorze przez minimum trzy lata, a najlepiej jeszcze dłużej. jeżeli planujesz posadzić nietypową roślinę zakupioną w sklepie ogrodniczym, sprawdź najpierw aktualną listę gatunków inwazyjnych na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.
Pamiętaj, iż niewiedza nie chroni przed konsekwencjami prawnymi. choćby jeżeli nie wiedziałeś, iż posadzona roślina jest inwazyjna lub iż altana wymaga zgłoszenia, musisz ponieść pełną odpowiedzialność. Dlatego przed każdą większą zmianą na działce warto poświęcić godzinę na sprawdzenie obowiązujących przepisów. To może zaoszczędzić nie tylko pieniędzy, ale także miesięcy nerwów i batalii z urzędami.
