2 lat temu
W 2009 roku dziennikarka Fiona Broome uczestniczyła w konferencji, w trakcie której uczestnicy omawiali śmierć Nelsona Mandeli, w południowoafrykańskim więzieniu w latach 80. Fiona i jej rozmówcy pamiętali okoliczności zgonu, artykuły o jego śmierci, żałobę i wzruszającą przemowę wygłoszoną przez zrozpaczoną wdowę. Po pewnym czasie Fiona jednak odkryła zaskakujący fakt: w trakcie konferencji Mandela żył i miał się dobrze. We wczesnych latach 90. Mandela opuścił więzienie, w 1994 został prezydentem, a w 1999 wycofał się z polityki. Zmarł dopiero w 2013 roku. Każdemu może się zdarzyć, pomylenie faktów, dat i wydarzeń, jednak Fiona nie była osamotniona, gdyż jej rozmówcy też uważali, iż Mandela nie żyje. Zaniepokojona kobieta zaczęła rozmawiać na ten temat ze znajomymi i okazało się, iż wielu z nich także wierzy w śmierć Mandeli. Dziennikarka postanowiła założyć stronę internetową poświęconą dziwnemu zjawisku, które otrzymało nazwę Efekt Mandeli. W krótkim czasie okazało się, iż istnieje mnóstwo wydarzeń i cytatów pamiętanych przez wielu ludzi. Oto najciekawsze z nich.
Luke, jestem twoim ojcem
Te słowa zostają wypowiedziane przez antagonistę oryginalnej trylogii Gwiezdnych Wojen, do głównego bohatera, Luka Skywalkera (w oryginale: Luke, I Am your father). Tak pamięta to większość osób. Problem w tym, iż takie słowa nigdy nie padły. Darth Vader powiedział po prostu: nie, ja jestem twoim ojcem (No, I Am your father).
Co ty wiesz o zabijaniu?
Kolejny przykład pochodzi z naszego podwórka. Wiele osób pamięta ten kultowy cytat wypowiedziany przez Bogusława Lindę w Psach. Tak naprawdę w trylogii Psów taki cytat w ogóle nie pada. Najbliższy jest dialog z drugiej części, w którym padają słowa: …więc nie mów mi nic ku^&a o zabijaniu, bo coś o tym wiem
Słowa „Co ty wiesz o zabijaniu?” padają tak naprawdę dopiero w filmie Kiler, gdy tytułowy bohater naśladuje przed lustrem bohaterów kina akcji.
Shazaam
Kolejny przykład to film zatytułowany Shazaam, z komikiem Sinbadem w roli głównej. Miał on grać dżina spełniającego życzenia. Problem w tym, iż film o takim tytule nigdy nie istniał. W roku 1996 ukazał się film Kazaam, opowiadający o dżinie, jednak rolę główną grał w nim koszykarz Shaquille O’Neal.
Aktor uważa, iż pomyłka wynika z faktu, iż w 1994 roku wystąpił w telewizji w turbanie i arabskim stroju, gdy prowadził wieczór filmów o Sindbadzie (żeglarzu z Baśni tysiąca i jednej nocy)
Na prima aprilis w 2017 roku strona college humor wypuściła fragment cudownie odnalezionego filmu. Całość oczywiście była żartem.
Zabójstwo Kennedy’ego
Ile osób jechało z Kennedym w samochodzie w momencie zabójstwa? Większość pytanych uważa, iż łącznie w aucie były trzy lub cztery osoby. W rzeczywistości autem jechała szóstka ludzi.
Zdjęcie zrobione kilka minut przed zamachem (wikimedia commons)Pieniądze Jokera
W końcówce filmu Batman z 1989 roku, Joker organizuje wielką paradę, podczas której rzuca w rozszalały tłum banknotami. Wiele osób uważa, iż banknoty te zostały sfałszowane i zamiast prezydenta widnieje na nich wizerunek Jokera. W filmie widać jednak wyraźnie, iż banknoty wglądają autentycznie i nie ma żadnej sceny pokazującej banknoty z Jokerem.
Przekonanie to pochodzi prawdopodobnie z adaptacji komiksowej i książkowej. W obu jest wyraźnie pokazane, iż banknoty zostały sfałszowane. W filmie tez miała się znaleźć taka scena, jednak z nieznanych powodów jej nie nakręcono.
Dziecko Lindbergha
W 1932 roku dziecko Charlesa Lindbergha zostało porwane. Niektórzy uważają, iż nigdy go nie odnaleziono, a porywacze uciekli. Jest to nieprawdą — ciało niemowlęcia znaleziono dwa miesiące po porwaniu. Dziecko zostało zabite uderzeniem w głowę. Porywacza schwytano dla lata później, gdy zapłacił pieniędzmi z okupu na stacji benzynowej. W 1936 roku mordercę stracono.
Teorie o niezłapaniu porywaczy mogą pochodzić ze spekulacji, sugerujących, iż za porwaniem stał ktoś jeszcze. Nie wiadomo jednak, dlaczego ludzie uznali, iż nie odnaleziono dziecka.
Efekt Mandeli opisuje fenomen, jednak nie podaje jego przyczyn. Jak do tej pory nikt nie podał jednego konkretnego wyjaśnienia. Istnieje za to szereg teorii mogących tłumaczyć zjawisko.
Fałszywe wspomnienia
Fałszywe wspomnienia, to po prostu wspomnienia nieistniejących rzeczy i wydarzeń. W jaki sposób powstają? Przyczyn jest kilka. Nasz umysł nie jest w stanie zarejestrować wszystkich bodźców, obrazów i dźwięków. Do pamięci trafią jedynie najważniejsze rzeczy. Z tego powodu, gdy usiłujemy sobie przypomnieć szczegóły, usłużny mózg wypełnia białe plamy najbardziej prawdopodobnym obrazem. Pamiętamy przebieg ostatniej wizyty lekarskiej i antybiotyk, jaki lekarz nam przepisał. Jednak czy lekarz nosił biały kitel i miał stetoskop? Pamiętamy, iż tak. Okazuje się jednak, iż tego dnia doktor był ubrany w białą koszulę i jeansy i nie miał stetoskopu. Wcześniej się nad tym nie zastanawialiśmy, więc nasz umysł nie zapamiętał takich szczegółów, a gdy trzeba było je sobie przypomnieć, mózg uzupełnił brakujące fragmenty czymś najbardziej prawdopodobnym.
Fałszywe wspomnienia mogą tłumaczyć ilość osób w samochodzie Kennedy’ego. Większość z oglądających nagranie z filmu skupia się na ofierze i siedzącej koło niego żonie. Wiemy też, iż Kennedy podróżował Lincolnem Continental , w którym mieszczą się cztery osoby. Jednak tak naprawdę w aucie Kennedy’ego były trzy rzędy siedzeń, gdyż samochód został przerobiony. Nasz mózg po prostu uzupełnił resztę, czyli zrobił z auta zwykłe czteroosobowe auto, gdyż takie najczęściej widujemy.
Na nasze wspomnienie wpływ mają też czynniki zewnętrzne. Tak jak brakujące fragmenty wspomnień może wytworzyć za nas mózg, taka samo możemy je wytworzyć pod wpływem czynników zewnętrznych, już po fakcie. Przesłuchujący nas w sprawie wypadku policjant może nam zadać pytania: czy to był czarny Ford? Czy pańskim zdaniem znacząco przekroczył prędkość? Tak sformułowane pytania mogą zaszczepić w nas pewność, iż czarne auto, to pędzący na złamanie karku Ford.
Nasz umysł może wypełnić luki na podstawie informacji zgromadzonych przed faktem dokonanym. Fachowo nazywa się to “torowanie” (priming). Załóżmy, iż w okolicy grupa wyrostków dokonała kilku rozbojów i kradzieży. Gdy kobieta, która o tym słyszała, zostanie napadnięta, może jej się wydawać, iż wyrywający jej torebkę sprawca jest bardzo młody, podczas gdy w rzeczywistości napastnik był po pięćdziesiątce. Mechanizm działania jest podobny jak w poprzednich przypadkach – umysł uzupełnia brakujące fragmenty, tyle iż w tym przypadku robi to, kierując się informacjami posiadanymi na temat napadów. Kobieta widziała przez ułamek sekundy mężczyznę wyrywającego jej torebkę, jej umysł skojarzył to z poprzednio znanym faktem i w ten sposób w głowie kobiety pojawiła się wizja napadającego ją młodzieńca.
Fake newsy
Niektóre informacje są utrwalane w świadomości społecznej poprzez fake newsy. Podczas protestów Black Lives matter, nastolatek Kyle Rittenhouse dołączył do samozwańczej straży obywatelskiej broniącej sklepów przed rabunkami. Uzbrojony w karabin maszynowy młodzieniec w pewnym momencie został zaatakowany. Broniąc się, oddał strzały, w wyniku których zginęły dwie osoby. Duża część mediów podkreślała kontekst rasowy zdarzenia. Rittenhouse miał być „białym suprematystą” polującym na czarnoskórych. Problem w tym, iż żadna z ofiar Rittenhouse’a nie były czarnoskóra. Mimo wszystko wielokrotnie powtarzany przekaz utrwalił się do tego stopnia, iż choćby półtora roku później, już po wydaniu wyroku uniewinniającego, niektórzy wierzyli i powtarzali, iż Rittenhouse zamordował dwóch czarnoskórych.
Ten tweet ukazał się niemal półtora roku po wydarzeniu. Pod wpływem krytyki został usunięty.Plotki
Plotka może być stworzona z niewiedzy, uprzedzenia lub celowo sfabrykowana (celem oczernienia kogoś). Czasami plotka tworzy się w trakcie przekazu – podawana z ust do ust historia coraz bardziej odbiega od oryginału, aż zmienia się nie do poznania. Z czasem plotka może wyprzeć prawdziwą informację. Czasami do kogoś przylgnie “reputacja” spowodowana jedynie plotkami.
Światy równoległe
Według tej teorii Efekt Mandeli ma się pojawiać, gdy nasza rzeczywistość wchodzi w interakcję z równoległymi wszechświatami. Powstałe w naszym umyśle nieprawidłowe wspomnienia mają pochodzić z innego wymiaru. Teoria wieloświatów (multiwersum) jest prawdziwą i bardzo poważną teorią naukową, jedna nikt nie jest w stanie powiedzieć w jaki sposób światy się „przenikają”.
Źródła:
https://www.verywellmind.com/what-is-the-mandela-effect-4589394
https://www.medicalnewstoday.com/articles/mandela-effect#summary
https://www.simplypsychology.org/false-memory.html
https://www.britannica.com/story/on-shared-false-memories-what-lies-behind-the-mandela-effect
https://mandelaeffect.com/nelson-mandela-died-in-prison/
Ciekawostki i błędy z filmu Psy (1992)
https://www.foxnews.com/media/author-book-rittenhouse-killed-two-black-men-race-war
