Czy wiesz, iż niektóre rośliny i zwierzęta, które uważamy za piękne lub choćby pożyteczne, mogą stanowić poważne zagrożenie dla naszej rodzimej przyrody? Gatunki obce, a zwłaszcza te inwazyjne, to coraz większy problem w Polsce i na całym świecie. Wprowadzone przez człowieka poza swój naturalny zasięg występowania, często wypierają rodzime gatunki, niszczą ekosystemy i powodują znaczące straty ekonomiczne. Więcej o niszczącym wpływie człowieka napisałem w artykule – „Paradoks szczęścia…”.
Gatunek obcy to każdy żywy organizm wprowadzony poza swój naturalny zasięg. Z kolei gatunek inwazyjny to obcy gatunek, który po wprowadzeniu do nowego środowiska rozmnaża się w sposób niekontrolowany i negatywnie wpływa na rodzime ekosystemy. Innymi słowy, każdy gatunek inwazyjny jest równocześnie gatunkiem obcym, natomiast nie każdy gatunek obcy staje się inwazyjny.
Dokładne definicje określiło Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) Nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych. A brzmią one dokładnie tak:
„gatunek obcy” oznacza każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania
„inwazyjny gatunek obcy” oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża – jak stwierdzono – bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób.
W pewnym uproszczeniu chcę pokazać różnice. Pomidory uprawiamy od dawna i są to gatunki obce u nas, ale bez specjalnych warunków nie przetrwają np. zimy. Szopy pracze uciekły z hodowli lub zostały celowo wypuszczone i bez trudu się rozmnażają, a w dodatku stanowią zagrożenie np. dla rodzimych gatunków ptaków. Tym samym ich inwazja niszczy bioróżnorodność.
Dlaczego gatunki inwazyjne są tak niebezpieczne?
Oto podstawowe powody.
- Konkurencja:
Gatunki inwazyjne najczęściej konkurują z rodzimymi gatunkami o pokarm, światło, wodę i przestrzeń życiową, prowadząc do ich wypierania a następnie wymierania (np. bożodrzew gruczołowaty, czy pistia rozetkowa). - Drapieżnictwo:
Niektóre gatunki inwazyjne są drapieżnikami, które polują na rodzime zwierzęta (np. szop pracz, czy jenot). - Rozprzestrzenianie chorób:
Mogą przenosić choroby, na które rodzime gatunki nie są odporne (np. wiewiórka szara, czy rak marmurkowy). - Zmiany w ekosystemach:
Wprowadzają zmiany w strukturze i funkcjonowaniu ekosystemów, co może prowadzić do utraty różnorodności biologicznej (np. rdestowiec, czy żółw ozdobny).
A czym jest różnorodność biologiczna? Tutaj ponownie sięgnijmy do rozporządzenia:
„różnorodność biologiczna” oznacza zróżnicowanie organizmów żywych dowolnego pochodzenia, w tym z ekosystemów lądowych, morskich i innych ekosystemów wodnych oraz zespołów ekologicznych, do których należą; to zróżnicowanie obejmuje różnorodność w obrębie gatunku, między gatunkami i między ekosystemami.
Wpływ gatunków inwazyjnych na gospodarkę
Gatunki inwazyjne to nie tylko zagrożenie dla środowiska naturalnego, ale również poważny problem gospodarczy. Ich obecność może prowadzić do:
- Strat w rolnictwie:
Gatunki inwazyjne mogą niszczyć upraw, pastwiska i lasy, powodując znaczne straty finansowe dla rolników. - Koszty zwalczania:
Zwalczanie gatunków inwazyjnych wymaga dużych nakładów finansowych. - Problemy w turystyce:
Obszary zdominowane przez gatunki inwazyjne tracą na atrakcyjności turystycznej. - Utrata bioróżnorodności:
Spadek bioróżnorodności oznacza utratę wielu usług ekosystemowych, takich jak zapylanie roślin czy oczyszczanie wody.
Skąd się wzięły?
Wiele gatunków obcych zostało celowo wprowadzonych do Polski w celach ozdobnych, gospodarczych lub jako element zalesień. Niestety, często nie przewidziano ich negatywnego wpływu na środowisko.
Co możemy zrobić?
- Nie wprowadzajmy obcych gatunków do środowiska.
- Uczestniczmy w działaniach na rzecz ochrony przyrody.
- Zgłaszajmy występowanie gatunków inwazyjnych odpowiednim służbom.
Gdzie zgłaszać gatunek inwazyjny?
Jeśli zauważysz gatunek, który Twoim zdaniem może być inwazyjny, zgłoś to do:
- Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska,
- Powiatowego Inspektora Ochrony Środowiska,
- Straży Miejskiej,
- Parku Narodowego lub Krajobrazowego (jeśli występowanie miało miejsce na terenie chronionym).
Jak rozpoznać gatunki inwazyjne?
Aby skutecznie zwalczać gatunki inwazyjne, należy je najpierw rozpoznać. Można to zrobić na podstawie:
- Wyglądu:
Często gatunki inwazyjne różnią się od rodzimych gatunków wyglądem, np. wielkością, kształtem liści, czy kwiatów (pomocny będzie klucz do oznaczania roślin i aplikacje internetowe). - Zachowania:
Gatunki inwazyjne mogą mieć inne zachowania niż gatunki rodzime, np. okres kwitnienia, sposób rozmnażania. - Siedliska:
Niektóre gatunki inwazyjne preferują określone siedliska, co może być wskazówką co do ich identyfikacji.
Edukacja w mediach społecznościowych
W moim wpisie na Facebooku zwracałem uwagę na problem obecności gatunków inwazyjnych w naszym regionie. W ten sposób chcę podkreślić, jak ważne jest podejmowanie działań na rzecz ochrony rodzimej przyrody przed tym zagrożeniem.
Wykaz przykładowych gatunków obcych w Polsce:
- Dąb czerwony (Ameryka Północna)
- Czeremcha amerykańska (Ameryka Północna)
- Robinia akacjowa (Ameryka Północna)
- Klon jesionolistny (Ameryka Północna)
- Jesion pensylwański (Ameryka Północna)
- Orzech włoski (Bałkany)
- Sumak octowiec (Ameryka Północna)
- Róża pomarszczona (Azja)
- Norka amerykańska, wizon (Ameryka Północna)
Wykaz przykładowych inwazyjnych gatunków obcych – IGO:
- azolla drobna (karolińska) Azolla filiculoides
- barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi
- bernikla kanadyjska Branta canadensis
- bizon Bison bison
- bóbr kanadyjski Castor canadensis
- jeleń sika (wschodni) Cervus nippon
- jeleń wirginijski Odocoileus virginianus
- kolcolist zachodni Ulex europaeus
- kolczurka klapowana Echinocystis lobata
- niecierpek pomarańczowy Impatiens capensis
- nutria Myocastor coypus
- rak marmurkowy Procambarus fallax f. virginalis
- rdestowiec czeski (pośredni) Reynoutria x bohemica
- rdestowiec japoński (ostrokończysty) Reynoutria japonica
- rdestowiec sachaliński Reynoutria sachalinensis
- sumik karłowaty Ameiurus nebulosus
- wapiti Cervus canadensis
- żółw jaszczurowaty Chelydra serpentina
- żółw malowany Chrysemys picta
- żółw ostrogrzbiety Grapthemys pseudogographica
Uwaga: Powyższe listy są przykładowe i mogą ulec zmianie. Należy zawsze sprawdzać najnowsze przepisy i wykazy gatunków inwazyjnych. Aby uzyskać aktualną listę gatunków inwazyjnych, należy sprawdzić:
- stronę internetową Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska https://www.gov.pl/web/gdos/inwazyjne-gatunki-obce3
- lub na stronę projektu Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie
https://www.iop.krakow.pl/ias/gatunki/1/strona?Nazwa==
Powyższy artykuł jest tylko wstępem do szerokiego zagadnienia jakim jest ochrona bioróżnorodności oraz zwalczanie gatunków inwazyjnych. Musimy zdać sobie sprawę z tego, iż problem jest bardzo złożony i wymaga wielowymiarowego podejścia. W dwóch kolejnych artykułach przedstawię dwa gatunki inwazyjne.
Będą to: aleksandretta obrożna oraz rdestowiec sachalijski. Oba te gatunki często przewijają się w doniesieniach medialnych, a także mogą być przez Ciebie zaobserwowane. Warto wiedzieć co robić w przypadkach, gdy spotkamy któryś z nich.
A może chcesz, żebym opisał jeszcze jakiś gatunek? Napisz w komentarzu.
Moje działania możesz wesprzeć stawiając mi wirtualną kawę poprzez poniższy link :
https://buycoffee.to/przyrodadlasosnowca
Z góry dziękuję!
Przemek Bartos
