Filmik ze śmiejącą się pod wpływem gilgotek płaszczką stał się dość znany w internecie. Nie tylko dlatego, iż dla części ludzi zabawnie wygląda. Ale też dlatego, iż w rzeczywistości ta płaszczka się nie śmieje, tylko przeżywa tortury. O tym, jakie niebezpieczeństwa niesie błąd antropomorfizacji zwierząt i jakie są inne popularne filmiki, w których internauci błędnie ocenili zachowanie zwierzęcia, doskonale opisuje post ze strony Cafe Nauka, który linkuję na końcu artykułu. Ja napiszę przy tej okazji o tym, w czym zwierzęta są podobne do człowieka oraz czym się od niego różnią.
Płaszczka z filmu została sfilmowana w taki sposób, iż jej zachowanie można interpretować dwojako, zależnie od sposobu patrzenia oraz własnych zasobów wiedzy. Podobnie jak autorowi filmu, może się wydać widzom, iż uśmiecha się ona, a w momencie poruszania po brzuchu zaczyna się dobrze bawić. W tej interpretacji scenka prezentuje się nader uroczo. Niestety to druga interpretacja ma związek z rzeczywistością. Płaszczka to ryba, nie może więc oddychać po wyciągnięciu z wody, ponieważ nie ma wtedy przepływu wody przez skrzela. Nie dość tego – dodatkowy nacisk na brzuch jeszcze bardziej zakłóca jej desperackie próby załapania oddechu. Na tym filmiku przeżywa ona po prostu tortury. jeżeli spojrzy się na nagranie z tej perspektywy, staje się to równie widoczne, co interpretacja pierwsza. I dosłownie bolesne, jeżeli ma się empatię.
Antropomorfizacja zwierząt i brak zrozumienia ich behawioru i potrzeb, prócz błędnych przekonań, może prowadzić między innymi do takich sytuacji, gdzie zadawanie tortur wygląda, jakby działo się coś słodkiego. jeżeli chodzi o ryby, dochodzi kolejny czynnik, który myli człowieka w bardzo szkodliwy sposób. Ich zachowanie dla ludzkich oczu nie odzwierciedla odczuwania bólu. Ryby nie krzyczą, przez co wielu ludzi zyskało przekonanie, iż ryby w ogóle nie czują bólu. Jest to wybitnie szkodliwe, ponieważ ich system bólu jest anatomicznie i fizjologicznie taki sam, jak u pozostałych grup kręgowców. I tym samym czynności takie, jak wędkowanie lub przygotowywanie wigilijnego karpia są w sensie dosłownym okrucieństwem.
Wróćmy do antropomorfizmu.
W czym zwierzęta są podobne do ludzi?
a) czują ból fizyczny
b) czują ból psychiczny
c) odczuwają szeroką paletę emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych
d) mają samoświadomość
e) często potrafią myśleć abstrakcyjnie i analizować sytuację na pewnym prostym dla człowieka poziomie
f) często potrafią wykorzystywać narzędzia, niektóre też tworzyć je sobie same
g) podejmują interakcje społeczne, potrafią silnie przywiązywać się do siebie nawzajem lub człowieka, komunikować potrzeby i przekazywać informacje
h) zwierzęta żyjące społecznie potrafią tworzyć skomplikowane relacje, a także zjawiska proto-kulturowe, w tym przekazywać wyuczoną wiedzę innym osobnikom (tworzyć kulturowe przekazywanie wiedzy)
i) niektóre zwierzęta potrafią odczuć niesprawiedliwość
j) przynajmniej sporo gatunków zwierząt potrafi odczuwać empatię i wykazywać zachowania dyktowane altruizmem, pomagać innym osobnikom
k) przynajmniej niektóre gatunki potrafią stosować samoleczenie ran i złego samopoczucia
l) ich zachowania nie są dyktowane tylko instynktem, ale też pomyślunkiem, potrzebami psychicznymi, celowością i złożoną interakcją ze światem. Potrafią zmieniać swoje zachowania pod wpływem analizy sytuacji
W czym zwierzęta nie są podobne do człowieka:
a) ich warunki poznawcze dostosowane są do ich zmysłowości, a nie naszej, czyli do tego, w jaki sposób widzą ich oczy, czują ich nosy, czy jak działają innego typu zmysły, w tym takie, jakich my nie mamy, np. echolokacja, nawigacja magnetyczna. Oznacza to dwie rzeczy:
– zwierzęta takie są często inteligentniejsze, niż nam się wydaje, tylko nie okażą tego w sposób, w jaki tego oczekujemy na bazie zachowań ludzkich
– niektóre z kolei zachowania zwierząt, które wyglądają na inteligentne, ponieważ interpretujemy ich zachowanie na wzór funkcjonowania człowieka, w rzeczywistości mogą wynikać z innych niż inteligencja przyczyn
b) ich emocjonalność może być okazywana w zupełnie inny sposób niż ludzka, przez co zarówno możemy interpretować jakieś zachowanie błędnie jako tożsame z naszymi emocjami (np. jak na tym filmie), albo możemy nie dostrzegać w ogóle emocji w zachowaniu, które z kolei zwierzę faktycznie próbuje nam przekazać
c) inne są ich behawiory. Oznacza to, iż każdy gatunek dysponuje swoistym dla siebie wzorem postępowań i często nie należy przekładać zachowania jednego gatunku jako tożsamego z zachowaniem drugiego, gdy zwierzęta te postępują tak samo. Np. ruszanie ogonem u psa i u kota oznaczają zupełnie co innego. Królik nie będzie aportował patyka
d) ich formy komunikacji mogą być bardzo odmienne i znaczenia można zrozumieć dopiero po dobrym poznaniu behawioru i potrzeb gatunku, choćby jeżeli jakieś zachowania mogą być zbieżne ze sobą
e) ich procesy myślowe dostosowane są ewolucyjnie do ich naturalnego środowiska i sposobu życia. Myślenie u nas i innych zwierząt mają pewną wspólność, ale też i znaczącą odmienność. Oznacza to, iż w danych sytuacjach mogą myśleć zupełnie inaczej niż my (i np. przymilanie się do niedźwiedzia jak do psa niekoniecznie będzie prowadzić do tego samego skutku)
f) nie ma czegoś takiego, jak podział dychotomiczny na ludzi i na inne zwierzęta jako wspólnej odmiennej grupy, na zasadzie my z naszymi formami zachowań i cała reszta przyroda ze swoimi formami zachowań. Inne zwierzęta nie stanowią wspólnej odmienności od nas, tylko każde zwierzę jest odmienne od każdego innego. Zrozumienie więc jednego gatunku nie prowadzi automatycznie do rozumienia zachowań zwierząt w świecie przyrody w ogóle. Jest to wówczas zrozumienie zachowania jednego tylko gatunku, którego nie można przekładać na inne gatunki.
Tutaj natomiast przeczytacie doskonałe podsumowanie błędnie pojętych popularnych filmików z zachowaniami zwierząt:
https://www.facebook.com/watch/?v=433212502825702&rdid=UJxhKZAeCYrkcOCc
